mikrobiota i biegunka zakaźna: czarodziejski czy zaklęty krąg?
Biegunka to główna przyczyna śmierci we wszystkich grupach wiekowych, zwłaszcza wśród dzieci w wieku poniżej pięciu lat. Większość przypadków ostrej biegunki to efekt działania zakaźnych patogenów: wirusów, bakterii lub pasożytów. Zwykle mija sama, lecz niektóre przypadki ciężkiej biegunki mogą wymagać badań diagnostycznych. Mikrobioty dotyczy ona na dwa sposoby: jako ofiary zakaźnej biegunki, której zwykle towarzyszą stany dysbiotyczne, i jako obrońcy, ponieważ mikrobiota jelitowa może powstrzymywać patogeny.
Sekcja dla ogółu społeczeństwa
Znajdź tutaj swoją dedykowaną przestrzeń
O tym artykule
Opublikowano
29 Lipiec 2024
Zaktualizowano
31 Lipiec 2024
BIEGUNKA ZAKAŹNA – JEDNA Z GŁÓWNYCH PRZYCZYN ŚMIERTELNOŚCI NIEMOWLĄT NA ŚWIECIE
Oddawanie 3 lub więcej luźnych lub płynnych stolców dziennie to powszechna definicja biegunki ustalona przez WHO 1. Oba kryteria (częstotliwość i konsystencja) muszą zostać spełnione: częste oddawanie uformowanych stolców to nie biegunka, podobnie jak oddawanie luźnych stolców przez niemowlęta karmione piersią (rysunek 1). W 2016 r. 1,6 mln zgonów przypisano biegunce ². Szczególnie zagrożone są dzieci: choroba biegunkowa to 3. pod względem częstotliwości przyczyna śmierci dzieci w wieku poniżej 5 lat. Kiedyś śmiertelność w dużej części przypisywano ciężkiemu odwodnieniu związanemu z utratą płynów, ale dziś infekcje bakteryjne są odpowiedzialne za coraz większy odsetek wszystkich związanych z biegunką zgonów 1 . Niedożywione lub dotknięte niedoborem odporności dzieci są najbardziej narażone na zagrażającą życiu biegunkę, podobnie jak nosiciele HIV 1.
KLASYFIKACJA BIEGUNEK
Są 3 typy kliniczne biegunki wyróżnione na podstawie objawów i czasu trwania 1 :
- ostra biegunka wodnista, trwająca kilka godzin lub kilka dni (do 14 dni); do tej kategorii należy cholera;
- ostra biegunka krwawa (dyzenteria);
- biegunka przewlekła, trwająca 14 dni lub dłużej.
Za większość przypadków ostrej biegunki:1,3,4 może odpowiadać wirus, bakteria lub pasożyty, przy czym rotawirus i Escherichia coli to dwa najczęstsze czynniki powodujące umiarkowaną i ciężką biegunkę w krajach ubogich 1. Rotavirus i Shigella odpowiadają za największą liczbę zgonów związanych z biegunką 2. Dlatego zaczęto pracować nad strategiami wykorzystującymi szczepionki zapobiegawcze (szczepionki te wciąż są na etapie opracowywania). Wprawdzie potwierdzono związek niektórych społeczności grzybów z biegunką, ale rola grzybów w biegunce jest wciąż sporna 5. Mogą one wchodzić w grę w niektórych sytuacjach klinicznych, zwłaszcza u pacjentów z osłabioną odpornością skłonnych do inwazyjnych infekcji grzybiczych (kandydozy) 6 .
ZESPOŁY PATOFIZJOLOGICZNE
Z klinicznego punktu widzenia patogeny biegunkowe mogą spowodować wystąpienie 2 zespołów patofizjologicznych:4
- Biegunki niezapalnej (NID) – u pacjentów występują mdłości, wymioty, wodniste stolce o dużej objętości oraz skurcze w brzuchu spowodowane przez substancje wydzielane przez jelita (śluz pokrywający jelita pozostaje nienaruszony). Ta biegunka o łagodniejszym przebiegu ma zwykle pochodzenie wirusowe (rotawirus, norowirus itp.), ale może też mieć charakter bakteryjny (enterotoksyczna Escherichia coli, Clostridium perfringens itp.) lub pasożytniczy (Giardia itp.);
- Biegunki zapalnej (ID) – u pacjentów występuje gorączka, ból brzucha, tenesmus i krwawe stolce o mniejszej objętości niż w przypadku NID. Ta biegunka o ciężkim przebiegu zwykle jest spowodowana przez inwazyjne lub wytwarzające toksyny szczepy bakterii (gatunki Shigella, Salmonella itp.) prowadzące do przerwania bariery śluzowej i zniszczenia tkanek.
“„Rotawirus i Escherichia coli to dwa najczęstsze czynniki powodujące umiarkowaną i ciężką biegunkę w krajach ubogich.”
Obraz
ZA KULISAMI BIEGUNKI: MIKROBIOTA
ZAKLĘTY KRĄG: GDY BIEGUNKA PROWADZI DO DYSBIOZY JELIT
Biegunkę zakaźną uważa się za poważny incydent dysbiotyczny wynikający z:
- increased bowel movements and disruption to mucosal integrity, 3
- increased proportion of water in the fecal matter and reduced transit time which contributes to taxonomic scarcity, 3
- and possible oral rehydration, zinc supplements, probiotics and even antimicrobials (in the case of dysentery or bacterial infections) which also contribute to an imbalance in the intestinal microbiota.7
- Nasilonych wypróżnień i przerwania bariery śluzowej 3,
- Wzrostu udziału wody w stolcu i skrócenia czasu trwania tranzytu, co przyczynia się do ubóstwa taksonomicznego 3,
- Ewentualnego nawadniania doustnego, stosowania suplementów zawierających cynk, probiotyków, a nawet preparatów przeciwmikrobowych (w przypadku dyzenterii lub infekcji bakteryjnych), które również przyczyniają się do nierównowagi mikrobioty jelitowej 7.
Zależnie od typu infekcji biegunkom zakaźnym zwykle towarzyszą stany dysbiotyczne 7: biegunka bakteryjna zwykle ma związek ze wzrostem ilości Escherichia, Streptococcus i bakterii jamy ustnej; infekcje wirusowe prowadzą do mniej wyraźnego spadku beztlenowych mikroorganizmów komensalnych w jelitach (większa obfitość Bifidobacterium); biegunka spowodowana przez lamblie wiąże się ze zmniejszeniem ilości Gammaproteobacteria i wzrostem ilości Prevotella.
“Społeczność mikroorganizmów zamieszkujących jelita jest tak liczna jak komórki ludzkiego organizmu. cZnaczna większość bakterii zasiedla jelito grube.” 8
„DYSBIOZA”
Zaburzenie dotychczas stabilnej i czynnościowo kompletnej mikrobioty.9
„MIKROBIOTA JELITOWA”
Społeczność mikroorganizmów: bakterii, wirusów, grzybów (w tym drożdży) i pasożytów, zasiedlających jelita.10
CZARODZIEJSKI KRĄG: GDY MIKROBIOTA JELITOWA ZAPEWNIA OCHRONĘ
Mikrobiota jelitowa chroni przed kolonizacją za pomocą zarówno bezpośrednich, jak i pośrednich mechanizmów. Mikrobiota bezpośrednio powstrzymuje patogeny biegunkowe, głównie poprzez konkurencję o składniki odżywcze, ale także poprzez ograniczanie wzrostu patogenów biegunkowych na różne sposoby (np. wydzielanie bakteriocyn (peptydów przeciwmikrobowych), struktury inhibicyjne zależne od kontaktu z komórką (system sekrecyjny typu VI), wytwarzanie cząsteczek zmniejszających wirulencję patogenów).
Mikrobiota działa inhibicyjnie na patogeny biegunkowe również pośrednio poprzez działanie na gospodarza, a mianowicie wspieranie utrzymania bariery jelitowej oraz stymulowanie zarówno wrodzonego, jak i adaptacyjnego układu odpornościowego.8
JAK RADZIĆ SOBIE Z BIEGUNKĄ ZAKAŹNĄ?
Większość infekcji jelitowych u osób niedotkniętych ubytkami odporności mija samoistnie. Niemniej niektórzy pacjenci (silnie odwodnieni, poważniej chorzy, z przewlekłą gorączką, krwawymi stolcami, zniesioną odpornością itp.) wymagają konkretnych badań diagnostycznych. Mogą one obejmować pełną morfologię krwi, oznaczenie poziomu kreatyniny i elektrolitów, weryfikację obecności leukocytów i laktoferyny w stolcu, posiew ze stolca z badaniem w kierunku C. difficile, PCR, badanie w kierunku jaj i pasożytów, endoskopię i obrazowe badania brzucha11. Wytyczna Amerykańskiego Kolegium Gastroenterologii (ACG)12 zawiera zalecenia w zakresie diagnostyki i postępowania z dorosłymi pacjentami z ostrą biegunką pochodzenia przypuszczalnie zakaźnego (rysunek 2). Badania kliniczne dzieci są oparte na tych samych zasadach 23. W 2023 r. w globalnych wytycznych Światowej Organizacji Gastroenterologicznej (WGO) uwzględniono probiotyki w zapobieganiu i leczeniu niektórych biegunek zakaźnych 57.
Obraz
