Probiotyki

Wiedzieliście o tym? Nasi przodkowie spożywali przodków dzisiejszych probiotyków!¹ W neolicie stwierdzili oni, że fermentacja niektórych pokarmów ma niewątpliwe zalety. Mleko, zboże lub warzywa stawały się łatwiejsze do przechowywania, smaczniejsze, łatwiej strawne… i zdrowsze^1,2.

U progu epoki antycznej, co najmniej 5000 lat temu, Egipcjanie, Rzymianie i Hindusi już doceniali sfermentowane mleko². Co do starożytnych Turków, uważali je oni za eliksir życia. Czy to sekret ich legendarnej siły? Trzy wieki przed naszą erą chińscy robotnicy budujący Wielki Mur jadali sfermentowaną kapustę, aby czuć się dobrze². Sławny Hipokrates, „ojciec medycyny”, zalecał sportowcom olimpijskim jedzenie sera¹. Nawet dla żołnierzy groźnego Czyngis Chana sfermentowane mleko było źródłem siły i witalności, pozwalającej zwyciężać w bitwach!³ Dopiero na początku XX wieku, w szczególności w następstwie prac Louisa Pasteura, odkryto, że zalety te wynikały z obecności dobroczynnych drobnoustrojów¹.

Czym jest probiotyk?

Probiotyki to „żywe drobnoustroje które, jeśli są podawane w odpowiednich ilościach, mają dobroczynny wpływ na stan zdrowia gospodarza”!^4,5. Potrzebujesz objaśnień do tej oryginalnej wersji specjalistów?

Probiotyk to nie…

• …antybiotyk, wprost przeciwnie! Pojęcie „probiotyk” (dla życia) zostało zaproponowane przez badaczy w latach 60. właśnie po to, aby uzyskać przeciwieństwo dla pojęcia „antybiotyk” (przeciwko życiu)¹.
• … mikrobiota; to pojęcie opisuje wszystkie drobnoustroje obecne w danym środowisku, na przykład w jelitach. Mikrobiom to po prostu genom (wszystkie geny) wszystkich tych drobnoustrojów!⁷
•  … prebiotyk, błonnik pokarmowy nieulegający trawieniu, który specyficznie „odżywia” dobre bakterie mikrobioty i dzięki temu wpływa korzystnie na zdrowie⁸. Jeżeli są dodawane do probiotyków w konkretnych produktach, noszą nazwę symbiotyków⁹.
• … sfermentowana żywność, czyli żywność uzyskana za pomocą wybranych żywych drobnoustrojów, dzięki pewnym przemianom enzymatycznym: jogurt, ser, kiszona kapusta… Sfermentowana żywność, nawet jeśli korzystnie wpływa na zdrowie, niekoniecznie musi być probiotykiem¹⁰.
• … przeszczep mikrobioty jelitowej, metoda leczenia polegająca na poprawie stanu mikrobioty osoby chorej poprzez przeszczepienie mikrobioty od zdrowego dawcy. Ta metoda jest obecnie używana wyłącznie przy nawracającej infekcji jelitowej powodowanej przez bakterię „Clostridioides difficile”¹¹.

Co to są drobnoustroje probiotyczne?

Drobnoustroje, określane też jako „mikroorganizmy”, potocznie „mikroby” lub „zarazki” to „mikroskopijne” istoty żywe, co oznacza, że nie można ich zobaczyć gołym okiem¹². Często składają się tylko z jednej komórki!

Wśród nich wyróżniamy bakterie, które żyją wszędzie w naszym otoczeniu: na ziemi, w wodzie, a także w naszym ciele i wewnątrz niego!^12,13 Istnieją również mikroskopijne grzyby (od drożdży piekarniczych, Saccharomyces, do Candida odpowiedzialnych za grzybice) lub pleśnie (takie jak Penicillium, która nadaje serowi Roquefort niebieski kolor, ale również umożliwia wytwarzanie penicyliny, słynnego antybiotyku)^12,14,15,16. Wirusy to również drobnoustroje, ale ponieważ nie są w stanie przeżyć bez infekowania komórki, nie zawsze traktuje się je jako „organizmy żywe”^12,17. Mamy również ameby, mikroglony…^18,19 Ten malutki świat jest gigantyczny: w łyżeczce gleby znajduje się miliard bakterii! Nie martwcie się: ponad 99% z nich jest dla nas nieszkodliwych^12,20.

Drobnoustroje najczęściej wykorzystywane jako probiotyki to:

• bakterie pochodzące z mikrobioty ludzkiej lub sfermentowanych produktów mlecznych, bakterie kwasu mlekowego (sidenote: Lactobacillus Bakterie w kształcie pałeczki, których najważniejszą cechą jest wytwarzanie kwasu mlekowego. Dlatego nazywa się je „bakteriami mlekowymi”. 
  Bakterie te są obecne u człowieka w jamie ustnej, pochwie i jelitach. Bytują również na roślinach oraz w organizmach zwierząt. Można je przyjmować, spożywając produkty fermentowane – mleczne, takie jak niektóre sery i jogurty, a także kiszone ogórki, kiszoną kapustę itp.
  Pałeczki kwasu mlekowego są także przyjmowane w produktach zawierających probiotyki, ponieważ niektóre ich gatunki są znane z korzystnego działania.   W. H. Holzapfel et B. J. Wood, The Genera of Lactic Acid Bacteria, 2, Springer-Verlag, 1st ed. 1995 (2012), 411 p. « The genus Lactobacillus par W. P. Hammes, R. F. Vogel Tannock GW. A special fondness for lactobacilli. Appl Environ Microbiol. 2004 Jun;70(6):3189-94. Smith TJ, Rigassio-Radler D, Denmark R, et al. Effect of Lactobacillus rhamnosus LGG® and Bifidobacterium animalis ssp. lactis BB-12® on health-related quality of life in college students affected by upper respiratory infections. Br J Nutr. 2013 Jun;109(11):1999-2007. ) (Lactobacillus) i bifidobakterie (sidenote: Bifidobakterie Bakterie w kształcie pałeczki i litery Y. Większość gatunków jest pożyteczna dla człowieka. Znajdują się w ludzkich jelitach, a także w niektórych jogurtach.  Bakterie te:
  - chronią barierę jelitową, 
  - uczestniczą w rozwoju układu odpornościowego i pomagają w walce ze stanami zapalnymi, 
  - wspomagają trawienie i łagodzą objawy zaburzeń żołądkowo-jelitowych. Sung V, D'Amico F, Cabana MD, et al. Lactobacillus reuteri to Treat Infant Colic: A Meta-analysis. Pediatrics. 2018 Jan;141(1):e20171811.  O'Callaghan A, van Sinderen D. Bifidobacteria and Their Role as Members of the Human Gut Microbiota. Front Microbiol. 2016 Jun 15;7:925. Ruiz L, Delgado S, Ruas-Madiedo P, et al. Bifidobacteria and Their Molecular Communication with the Immune System. Front Microbiol. 2017 Dec 4;8:2345. ) (Bifidobacterium)^3,21;
• drożdże, takie jak Saccharomyces boulardii, uzyskane ze skórki liczi^3,15.

Za trudne?

Pomyśl o sałatce owocowej zawierającej śliwki, czereśnie, brzoskwinie i nektarynki. Wszystkie pochodzą z drzew tego samego rodzaju Prunus! Na przykład gatunek Prunus avium daje czereśnie, a Prunus persica, brzoskwinie – które do tego mogą występować w różnych odmianach: żółte, białe, gładkie lub z meszkiem, okrągłe lub płaskie!²²

Jak dobiera się probiotyki?

Znalezienie „szczęśliwych wybrańców” wśród miliardów gatunków drobnoustrojów: trudne zadanie dla badaczy! Być może dlatego, aby docenić ich wysiłki, gatunki probiotyczne często są nazywane od nich: Saccharomyces boulardii zostały wyizolowane przez Henriego Boularda²³, a Lactobacillus reuterii (którego nowa nazwa to Limosilactobacillus reuteri²⁴) przez Gerharda Reutera²⁵.

Niezależnie od tego, czy pochodzą z mleka, z owoców czy z ciała człowieka, potencjalnie dobroczynne gatunki drobnoustrojów są badane na różne sposoby, tak, aby znaleźć najbardziej interesujące szczepy.

• Pierwszy etap to identyfikacja, następująca według cech genomu. Drobnoustroje są klasyfikowane. Przypisuje się im nazwę wraz z numerem szczepu.^4,26
• W drugim etapie zaczyna się stopniowe zmniejszanie listy potencjalnych kandydatów, na podstawie ich dobroczynnych właściwości, takich jak działanie zwalczające patogeny, przeciwcholesterolowe lub regulujące pasaż jelitowy itp.^4,26
• W trzecim etapie, sprawdza się ich bezpieczeństwo, czyli to, czy nie stanowią zagrożenia dla zdrowia; badacze sprawdzają zatem, czy nie mają one genów oporności na antybiotyki, nie wytwarzają toksyn albo nie powodują działań niepożądanych, ale również to, czy organizmy będące kandydatami na probiotyki są w stanie przetrwać w pewnych skrajnych warunkach, takich jak środowisko jelit (temperatura, pH, kwasy żółciowe itp.).^4,26
• W czwartym, nie mniej ważnym etapie, sprawdza się skuteczność probiotyku u ludzi; mowa zatem o „badaniach klinicznych”, które powinny przebiegać zgodnie z precyzyjnymi zaleceniami organów ds. zdrowia lub agencji naukowych (lokalnych/krajowych). To na tym etapie badany drobnoustrój może zostać określony jako probiotyk.^4,26
• W ostatnim etapie następuje upewnienie się, czy probiotyk pozostaje żywy i w skutecznej dawce przez cały okres przydatności produktu. Szczepy probiotyków są umieszczane w „międzynarodowym banku szczepów drobnoustrojów”.^4,27

Do czego służą probiotyki?

W naszym ciele znajdują się różne mikrobioty. Najważniejsza zamieszkuje jelita (to „flora jelitowa”), ale istnieje również mikrobiota skóry, pochwy, jamy ustnej, dróg oddechowych itp.^28,29 W tych mikrobiotach współpracują harmonijnie miliardy drobnoustrojów^28,30. Większość z nich jest nieszkodliwa lub ma dobroczynny wpływ na zdrowie³¹. Niektóre są potencjalnie patogenne, czyli mogłyby wywoływać choroby, ale ich rozwój jest hamowany przez „przyjazne” drobnoustroje³². Z różnych powodów, takich jak niezbyt zdrowe odżywianie, stres lub leczenie antybiotykami, może dojść do zaburzenia równowagi mikrobioty: mówimy wówczas o „dysbiozie (sidenote: Dysbioza Dysbioza nie jest zjawiskiem jednorodnym; przybiera różne formy zależne od stanu zdrowia danej osoby. Zazwyczaj definiuje się ją jako zaburzenie składu i funkcjonowania mikrobioty spowodowane przez zestaw czynników środowiskowych i osobniczych zakłócających ekosystem mikroorganizmów. Levy M, Kolodziejczyk AA, Thaiss CA, et al. Dysbiosis and the immune system. Nat Rev Immunol. 2017;17(4):219-232. ) ”^28,30. Skład mikrobioty się zmienia, staje się ona uboższa, zawiera mniej dobroczynnych drobnoustrojów, a patogeny wykorzystują to, kolonizując przestrzeń i namnażając się³³…

Przychodząc „na odsiecz” mikrobiocie, probiotyki mogą pomóc jej utrzymać lub odzyskać równowagę, wpłynąć na nasz układ odpornościowy, zmniejszając stan zapalny, ochronić nas, atakując patogeny (sidenote: Patogen To mikroorganizm, który powoduje lub może spowodować chorobę Pirofski LA, Casadevall A. Q and A: What is a pathogen? A question that begs the point. BMC Biol. 2012 Jan 31;10:6. ) lub wytwarzane przez nie toksyny²⁶. W ten sposób mogą zapobiec problemom i chorobom powiązanym z dysbiozą lub pomóc je wyleczyć^34,35,36. Jednak probiotyki, zależnie od szczepu, mają różne sposoby działania, zatem nie można ekstrapolować konkretnego dobroczynnego wpływu, w większości przypadków, dla jednego szczepu na podstawie drugiego³⁷.

Dlaczego przyjmować probiotyki?

Jakie są korzyści? Co mi to daje?

Korzyści dla naszego zdrowia płynące z zastosowania probiotyków są liczne. Jednak, zgodnie ze skutecznością wykazaną przez każdy ze szczepów probiotyków w badaniach na ludziach, wykazały one działanie w sytuacjach bardzo wyraźnie sprecyzowanych^5,38:

• problemy z układem trawiennym, takie jak biegunki poantybiotykowe³⁹, biegunki spowodowane C. difficile⁴⁰, zapalenia żołądka i jelit⁴¹, biegunka podróżnych⁴², czynnościowe problemy jelitowe (lub „jelito wrażliwe”)^43,44, problemy z trawieniem laktozy²¹, choroby zapalne jelit (IBD)⁴⁵…;
• zakażenia dróg oddechowych w sezonie zimowym⁴⁶;
• choroby skórne⁴⁷;
• zakażenia układu moczowego⁴⁸;
• zakażenia pochwy⁴⁹.

Za kulisami probiotyków: jak powstają?

Produkcja probiotyków wymaga opanowania delikatnego procesu technologicznego i ścisłej kontroli przeprowadzanej na każdym etapie łańcucha produkcyjnego. Musi on bowiem zagwarantować konsumentowi produkt końcowy spełniający wszystkie normy jakości i bezpieczeństwa. Mikroorganizmy probiotyczne muszą pozostać żywe, w wystarczającej liczbie i stabilne do końca okresu trwałości produktu. Muszą być odpowiednio dawkowane, aby uzyskać zapowiadane korzyści, i pozbawione zanieczyszczeń.^5,6,51

Ta infografika jest uproszczonym i niewyczerpującym przedstawieniem procesu selekcji i produkcji probiotyków z teoretycznymi przykładami punktów kontroli.

Poszczególne etapy produkcji:^6,52

Ten opis procesu jest uproszczonym i niewyczerpującym przykładem produkcji probiotyków.

Na każdym etapie produkcji, a nawet kilkakrotnie w trakcie tego samego etapu, należy przeprowadzać kontrole próbek, aby zapewnić zgodność produktu, tj. optymalną jakość i czystość.⁶ Konieczne jest, aby mikroorganizmy były nadal żywe i bezpieczne do spożycia.⁶ Aby konsumenci mieli maksymalne zaufanie do jakości produktów, niektóre laboratoria oprócz przeprowadzania własnych kontroli angażują niezależne podmioty zewnętrzne, które sprawdzają, czy wszystkie procesy produkcji i kontroli jakości są zgodne z przepisami i dobrymi praktykami.²⁷

BMI 22.01

Poznaj świat mikrobiotów!

BMI 21.25