Biegunka wirusowa: gdy podstępny wirus atakuje jelita
Biegunka zakaźna może być wywoływana przez bakterie (biegunka bakteryjna), pasożyty (biegunka pasożytnicza) lub wirusy (biegunka wirusowa). Istnieje pięć głównych wirusów odpowiedzialnych za biegunkę wirusową, z których najczęstszy jest rotawirus będący główną przyczyną zgonów związanych z biegunką u dzieci w wieku poniżej pięciu lat. Dzieje się tak, chociaż niemowlęta są szczepione przeciwko temu podstępnemu wirusowi od 2006 roku. W rzeczywistości szczepienia są mniej skuteczne w krajach o niskich dochodach, prawdopodobnie ze względu na skład mikrobioty jelitowej.
Dostęp do pracowników służby zdrowia
Znajdź tutaj swoją dedykowaną przestrzeń
O tym artykule
Czym jest biegunka wirusowa?
Biegunka występuje, gdy w ciągu dnia oddawane są co najmniej trzy luźne lub płynne stolce. Biegunka zakaźna występuje, gdy jest wywołana zakażeniem czynnikiem chorobotwórczym (wirusem, bakterią lub pasożytem). 1-3 Jeśli patogenem jest wirus, biegunkę określa się jako „wirusową”.
Nie należy mylić biegunki wirusowej, bakteryjnej i pasożytniczej
Chociaż istnieje kilka niezakaźnych przypadków biegunki (np. w przypadku chorób układu trawiennego, takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna), zdecydowaną większość wywołują patogeny. W zależności od danego patogenu wyróżniamy następujące rodzaje biegunek:
- biegunka wirusowa, jeśli winowajcą jest wirus (na przykład rotawirus, który atakuje wiele niemowląt);
- biegunka bakteryjna, jeśli przyczyną jest bakteria (Vibrio cholerae, odpowiedzialna na przykład za epidemie cholery);
- biegunka pasożytnicza, jeśli przyczyną jest pasożyt (na przykład jednokomórkowy minipasożyt Giardia intestinalis, odpowiedzialny za chorobę znaną jako giardioza, budzącą strach wśród turystów; lub robak znany jako glista ludzka, budzący strach wśród matek małych dzieci).
Co więcej biegunka może być również częstym skutkiem ubocznym (do 35% pacjentów) 4,5 leczenia antybiotykami. Takie zaburzenie jest określane jako biegunka związana z antybiotykami
Jakie wirusy są za to odpowiedzialne?
Podczas gdy rotawirus jest najbardziej śmiercionośny (szacuje się, że w 2016 r. odnotowano 210 000 zgonów wśród dzieci w wieku poniżej pięciu lat), nie jest on jedynym wirusem odpowiedzialnym za ostrą biegunkę, a nawet śmierć: adenowirusy, norowirusy, sapowirusy i astrowirusy zabijają od 17 000 do 37 000 małych dzieci rocznie. 6
Uwaga: uważa się, że SARS-Cov-2, nazwa kodowa wirusa odpowiedzialnego za pandemię COVID-19, również powoduje biegunkę, której częstotliwość jest trudna do określenia ilościowego, a liczby różnią się znacznie w zależności od badania – niektórzy badacze zgłaszają takie epizody w 2% przypadków, inni w 50%! 7
W jaki sposób niewielki wirus może wywołać ostrą biegunkę wirusową?
W przypadku biegunki wirusowej, podobnie jak biegunki zakaźnej, wszystko zaczyna się od konfrontacji między patogenem (w tym przypadku wirusem) a żywicielem. Wynik tego spotkania zależy od złożonej równowagi, która w dużej mierze obejmuje mikrobiotę jelitową: na przykład wydaje się, że niektóre bakterie występujące u myszy mogą być zdolne do zapobiegania infekcji rotawirusowej, a nawet jej leczenia. 8 Tak więc ten sam wirus będzie miał różny wpływ w zależności od stanu mikrobioty jelitowej osoby, którą zainfekował. Mniej zróżnicowana mikrobiota jest bardziej wrażliwa. 12
Kiedy wirus wygrywa bitwę, proces jest zawsze taki sam: infekuje komórki wyściełające jelito cienkie i powoduje zmiany, które zakłócają wchłanianie płynów. 9 Rezultatem jest bardzo wodnista biegunka (bez krwi), której mogą towarzyszyć inne objawy (wymioty, nudności, skurcze brzucha i gorączka). 10 To słynne wirusowe zapalenie żołądka i jelit, które powraca każdej zimy. Jest to szczególnie poważne w przypadku zakażenia rotawirusem, które powoduje bardziej wyraźne objawy i któremu na ogół towarzyszy dysbioza mikrobioty jelitowej, wywróconej do góry nogami przez inwazję wirusów. 11,12
Jak można zapobiegać biegunce wirusowej?
Biorąc pod uwagę, jak niebezpieczny jest rotawirus dla wrażliwych osób, opracowano szczepionki zapobiegawcze w celu zmniejszenia śmiertelności wśród małych dzieci – szacuje się, że szczepienie niemowląt przeciwko rotawirusowi zapobiegnie 139 000 zgonów wśród dzieci w wieku poniżej pięciu lat w latach 2006–2019. Jest to zarówno dużo, jak i mało w porównaniu z nadziejami, jakie pokłada się w szczepieniach – skuteczność szczepionki wydaje się być niższa w krajach o niskich i średnich dochodach (które paradoksalnie są najbardziej dotknięte).
Jednym z czynników mogących tłumaczyć tę niższą skuteczność jest skład mikrobioty, który wpływa na odpowiedź immunologiczną na szczepienie jelitowe. 13-16 Oprócz tego środka zapobiegawczego istnieją oczywiście te same porady dotyczące higieny i zachowywania odpowiedniej odległości od innych, które mają zastosowanie do wszystkich biegunek zakaźnych.
Jak się leczy biegunkę wirusową?
Bardzo powszechna i na ogół niegroźna biegunka wirusowa może jednak prowadzić do poważnego odwodnienia u najbardziej narażonych osób (niemowląt, niedożywionych dzieci, dorosłych z obniżoną odpornością, osób starszych). Leczenie opiera się na nawadnianiu i uzupełnianiu elektrolitów (w celu zastąpienia utraconych jonów sodu, potasu i chlorku), na przykład:
- doustnie (doustnymi roztworami nawadniającymi),
- lub dożylnie w najpoważniejszych przypadkach.
Pracownicy służby zdrowia mogą zalecać określone szczepy probiotyczne w leczeniu ostrego zapalenia żołądka i jelit u dzieci: te dobroczynne bakterie skracają czas trwania biegunki lub długość hospitalizacji, lub zmniejszają objętość stolca (ESPGHAN 2023).
Warto pamiętać!
- Biegunka występuje, gdy w ciągu dnia oddawane są co najmniej trzy luźne lub płynne stolce. Biegunka zakaźna występuje natomiast wówczas, gdy biegunka jest spowodowana zakażeniem czynnikiem chorobotwórczym (wirusem, bakterią, pasożytem). Z powodu biegunki, a dokładniej w wyniku odwodnienia, zmarło 1,6 mln osób w 2016 roku. Były to głównie dzieci niedożywione lub z obniżoną odpornością oraz osoby będące nosicielami HIV. 1-3
- W przypadku zakażenia wirusem biegunkę określa się jako „wirusową”. Rotawirus jest wirusem najczęściej powodującym zgony, a zaraz za nim plasują się adenowirusy, norowirusy, sapowirusy i astrowirusy. 6
- Czasami mikrobiota jelitowa radzi sobie z infekcją, czasami wirus wygrywa, wywołując wodnistą biegunkę, która może być związana z innymi objawami (wymioty, nudności, skurcze brzucha i gorączka). Jest to wirusowe zapalenie żołądka i jelit. 10
- Zapobieganie biegunce wirusowej opiera się na szczepieniach niemowląt przeciwko rotawirusom (mniej skutecznych w krajach o niskim i średnim dochodzie), dostępie do wody pitnej i higieny oraz zachowywaniu odpowiedniej odległości od osób chorych, które to zasady mają zastosowanie do wszystkich biegunek zakaźnych. 13-16
- Leczenie biegunki wirusowej bazuje na nawadnianiu. W przypadku ostrego zapalenia żołądka i jelit u dzieci mogą być przepisywane niektóre szczepy probiotyczne (ESPGHAN 2023). Natomiast antybiotyki są nieskuteczne wobec wirusów i mogą nawet nasilać biegunkę.
