Biegunka bakteryjna: jedyny przypadek, w którym antybiotyki mogą być konieczne
Biegunka zakaźna może być wywoływana przez bakterie (biegunka bakteryjna), pasożyty (biegunka pasożytnicza) lub wirusy (biegunka wirusowa). W przypadku biegunki bakteryjnej bakterie te to Shigella, które odpowiadają za chorobę znaną jako szigeloza, Vibrio cholerae, odpowiedzialne za przerażające epidemie cholery, a także Salmonella lub Escherichia coli, które czasami trafiają na pierwsze strony gazet w krajach zachodnich. Biegunka zazwyczaj leczy się samoistnie: wystarczy unikać odwodnienia i dać mikrobiocie jelitowej kilka tygodni na odzyskanie równowagi. Jednak w niektórych populacjach ryzyka lub w przypadku rozprzestrzeniania się infekcji konieczne może być stosowanie antybiotyków, a czasem nawet probiotyków w celu przywrócenia mikrobioty jelitowej.
Dostęp do pracowników służby zdrowia
Znajdź tutaj swoją dedykowaną przestrzeń
O tym artykule
Czym jest biegunka bakteryjna?
Biegunka występuje, gdy w ciągu dnia oddawane są co najmniej trzy luźne lub płynne stolce. Biegunka zakaźna występuje, gdy jest wywołana zakażeniem czynnikiem chorobotwórczym (wirusem, bakterią lub pasożytem)[1-3]. Jeśli patogenem są bakterie, biegunkę określa się jako „bakteryjną”.
Biegunka wirusowa, biegunka bakteryjna, biegunka pasożytnicza, warto zapamiętać!
Chociaż istnieje kilka niezakaźnych przypadków biegunki (np. w przypadku chorób układu trawiennego, takich jak choroba Leśniowskiego-Crohna), zdecydowaną większość wywołują patogeny. W zależności od danego patogenu wyróżniamy następujące rodzaje biegunek:
- biegunka wirusowa, jeśli winowajcą jest wirus (na przykład rotawirus, który atakuje wiele niemowląt);
- biegunka bakteryjna, jeśli przyczyną jest bakteria (Vibrio cholerae, odpowiedzialna na przykład za epidemie cholery);
- biegunka pasożytnicza, jeśli przyczyną jest pasożyt (na przykład jednokomórkowy minipasożyt Giardia intestinalis, odpowiedzialny za chorobę znaną jako giardioza, budzącą strach wśród turystów; lub robak znany jako glista ludzka, budzący strach wśród matek małych dzieci)
Co więcej biegunka może być również częstym skutkiem ubocznym (do 35% pacjentów[4;5]) leczenia antybiotykami. Takie zaburzenie jest określane jako biegunka związana z antybiotykami.
Jakie bakterie są za to odpowiedzialne?
Bakterie wywołujące biegunkę to [6]:
- Shigella, odpowiedzialna za chorobę zwaną szigelozą i za 212 438 zgonów na całym świecie w 2016 r.,
- i Vibrio cholerae, odpowiedzialne za przerażające epidemie cholery i 107 290 zgonów odnotowanych w 2016 r., na ogół w biednych populacjach bez dostępu do wody pitnej.
Nie są one jednak jedyne: bakterie takie jak Salmonella czy Escherichia coli czasami trafiają na pierwsze strony gazet w krajach zachodnich, gdy zanieczyszczają produkty spożywcze (surowe mięso mielone, sery itp.), prowadząc do głośnych przypadków wycofywania produktów z supermarketów.
W jaki sposób bakterie mogą wywołać ostrą biegunkę?
W przypadku biegunki pasożytniczej, podobnie jak biegunki zakaźnej, wszystko zaczyna się od konfrontacji między patogenem (w tym przypadku bakterią), przenoszonym przez skażoną żywność, zanieczyszczoną wodę lub kontakt z chorą osobą, a gospodarzem (naszym ciałem). Ale uwaga: zagrożenie stwarzane przez bakterie różni się, a za tą samą nazwą bakterii kryje się w rzeczywistości wiele różnych rodzajów bakterii – na przykład istnieje nie jedna, ale ponad 2500 różnych salmonelli, które są mniej lub bardziej agresywne [7]. To samo dotyczy Escherichia coli: nie wszystkie E. coli są patogenne, a wśród tych patogennych istnieje wiele różnych typów [2;8].
Wynik konfrontacji między bakteriami a organizmem zależy od złożonej równowagi, która w dużej mierze obejmuje mikrobiotę jelitową. Zwierzęta pozbawione flory jelitowej są bardzo wrażliwe na bakterie wywołujące biegunkę – wystarczy mikrodawka niektórych salmonelli, aby wywołać śmiertelną infekcję, podczas gdy do zabicia myszy z nienaruszoną mikrobiotą jelitową potrzebna jest dawka od 100 do 100 000 000 razy większa [9]. Jak można wyjaśnić taką różnicę? W przypadku braku mikrobioty układ odpornościowy pozostaje niedojrzały, a zatem nieuzbrojony w obliczu inwazji patogenów, które mogą się swobodnie osiedlać, ponieważ żadne inne bakterie nie zajmują tego terenu [9].
Kiedy bakterie przejmują kontrolę, wydzielają specyficzne toksyny, co wyjaśnia, dlaczego każdy przypadek biegunki bakteryjnej jest specyficzny [2;10]:
- toksyna bakterii Shigella niszczy komórki wyściółki przewodu pokarmowego, prowadząc do ciężkiej biegunki zawierającej krew i śluz;
- toksyna bakterii Vibrio cholerae zaburza wchłanianie i wydzielanie jonów i wody w przewodzie pokarmowym, powodując bardzo wodnistą, bogatą w jony biegunkę;
- różne typy E. coli wytwarzają różne toksyny: Enteropathogenic E. coli powoduje uporczywą płynną biegunkę (zwykle u niemowląt), podczas gdy Enteroinvasive E. coli powoduje biegunkę zawierającą żółć i śluz itp.
Ostra biegunka bakteryjna wywołana przez czynnik zakaźny generuje poważną dysbiozę jelitową [2]. Odzyskanie pewnej równowagi przez mikrobiotę zajmie kilka tygodni, czasami bez możliwości powrotu do stanu początkowego [2;11].
Jak można zapobiegać biegunce bakteryjną?
Niebezpieczna natura Shigelli podsyca nadzieje na opracowanie szczepionki, która mogłaby ostatecznie zapobiec około 200 000 zgonów spowodowanych przez tę bakterię każdego roku, a także zmniejszyć zapotrzebowanie na antybiotyki i przeciwdziałać pojawieniu się oporności, która sprawiłaby, że leczenie byłoby nieskuteczne. Obecnie opracowywanych jest kilka szczepionek przeciwko bakterii Shigella, ale żadna z nich nie została jeszcze zatwierdzona[12].
Inną drogą jest mikrobiota jelitowa. U ludzi „zdrowa” mikrobiota jelitowa jest uważana za środek zapobiegający cholerze [13]. Probiotyki są również uważane za środek ograniczający nasilenie niektórych infekcji bakteryjnych [2]: probiotyczne drożdże Saccharomyces boulardii mogą ułatwiać odbudowę mikrobioty jelitowej u dzieci cierpiących na ostrą biegunkę [14]; probiotyczne bakterie E. coli (niepatogenne) hamują tworzenie biofilmów przez bakterie patogenne, w tym patogenne bakterie E. Coli[2]; trio określonych szczepów Lactobacillus, Bifidobacterium i Streptococcus skraca czas trwania krwawej biegunki (czerwonki) i hospitalizacji[2].
Oprócz tych środków zapobiegawczych istnieją oczywiście zalecenia dotyczące higieny i zachowania odpowiedniej odległości, które mają zastosowanie do wszystkich biegunek zakaźnych (patrz ramka). W szczególnym przypadku infekcji przenoszonych przez żywność (salmonella, E. coli), żywność powinna być dokładnie ugotowana (E. coli jest zabijana przez ciepło, co wyjaśnia, dlaczego często dochodzi do zanieczyszczenia żywności przez surowe lub niedogotowane mięso).
Jak leczy się biegunkę bakteryjną?
Biegunka bakteryjna jest bardzo powszechna i ogólnie nieszkodliwa, często ustępuje samoistnie. Należy jednak uważać na ryzyko odwodnienia u osób bardzo młodych, starszych i pacjentów z osłabionym układem odpornościowym: utrata wody i elektrolitów (jonów sodu, potasu i chlorku) musi zostać zrekompensowana:
- doustnie (doustnymi roztworami nawadniającymi),
- lub dożylnie w najpoważniejszych przypadkach.
Pracownicy służby zdrowia mogą również zalecać niektóre szczepy probiotyczne w leczeniu ostrej biegunki zakaźnej u dzieci: te dobre bakterie skracają czas trwania biegunki, długość hospitalizacji lub zmniejszają objętość stolca (ESPGHAN 2023).
Szczególny przypadek biegunki wywołanej przez C. difficile
Te liczby mrożą krew w żyłach: na każdych 100 pacjentów przyjętych do szpitala 7 w krajach o wysokim dochodzie i 15 w krajach o niskim i średnim dochodzie zachoruje podczas pobytu na co najmniej jedną infekcję. Średnio 1 na 10 pacjentów dotkniętych tą chorobą ulega tzw. zakażeniu szpitalnemu [15].
Patogeny, o których mowa, obejmują bakterię Clostridioides difficile (wcześniej znaną jako Clostridium difficile), która jest główną przyczyną szpitalnej biegunki zakaźnej u dorosłych. Szacuje się, że w Europie występuje około 120 000 przypadków rocznie, a w Stanach Zjednoczonych 450 000 [16].
Problem polega na tym, że z czasem pojawiły się bardziej zjadliwe szczepy C.difficile, które słabiej reagowały na antybiotyki, a wskaźnik wyleczeń gwałtownie spadł. Stąd poszukiwanie alternatywnych metod leczenia. Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Gastroenterologii z 2023 r. „Probiotyki są skuteczne w zapobieganiu biegunce związanej z C. difficile u pacjentów otrzymujących antybiotyki”. W przypadku nawracających przypadków występowania C. difficile u dorosłych i dzieci skuteczny okazał się przeszczep mikrobioty kałowej (FMT)[17], zapobiegając nawrotom w 90% przypadków.
O czym należy pamiętać w przypadku zakaźnej biegunki bakteryjnej?
- Biegunka występuje, gdy w ciągu dnia oddawane są co najmniej trzy luźne lub płynne stolce. Biegunka zakaźna występuje natomiast, gdy biegunka jest spowodowana zakażeniem czynnikiem chorobotwórczym (wirusem, bakterią lub pasożytem). Z powodu biegunki, a dokładniej w wyniku odwodnienia, zmarło 1,6 mln osób w 2016 roku. Były to głównie dzieci niedożywione lub z obniżoną odpornością oraz osoby będące nosicielami HIV [1-3].
- W przypadku zakażenia bakterią mówi się o biegunce „bakteryjnej”. Bakterie Shigella (shigelloza) i Vibrio cholerae (cholera) są najbardziej śmiercionośne w biednych krajach bez dostępu do wody pitnej. W krajach zachodnich Salmonella i Escherichia coli są bakteriami, które najczęściej powodują zakażenia przenoszone przez żywność, podczas gdy C. difficile jest główną przyczyną szpitalnej biegunki zakaźnej u dorosłych[6].
- Czasami mikrobiota jelitowa jest w stanie przeciwdziałać infekcji; czasami bakterie wygrywają i wywołują biegunkę, której charakterystyka (obecność krwi, obecność śluzu, wysoka produkcja płynów itp.) zależy od danej bakterii [2;10].
- Zapobieganie biegunce wirusowej bazuje przede wszystkim na przestrzeganiu zasad higieny (mycie i gotowanie żywności, mycie rąk, zachowanie odpowiedniej odległości od osób chorych). Probiotyki mogą pomóc w zapobieganiu niektórym infekcjom bakteryjnym[2]. Ponadto prowadzone są badania nad opracowaniem szczepionek przeciwko bakterii Shigella[12].
- Leczenie biegunki bakteryjnej bazuje na nawadnianiu organizmu. Antybiotyki mogą być przepisywane przez pracowników służby zdrowia osobom z grup ryzyka (niemowlęta, osoby starsze, pacjenci z obniżoną odpornością) lub gdy infekcja rozprzestrzenia się z jelit na inne części ciała[7]. Probiotyki można łączyć w celu ograniczenia biegunki i uniknięcia hospitalizacji(ESPGHAN 2023).
