Wpływa na biegunkę, ale nie tylko!

Program MICROREVEAL ma na celu zwiększenie świadomości znaczenia mikrobiot w naszym codziennym życiu. Po zapoznaniu się z konsekwencjami zaburzenia równowagi mikrobioty pochwowej wpierwszym odcinkuprogramu, dziennikarka Louise Ekland zgłębi tajniki mikrobioty jelitowej. Znana wszystkim pod nazwą „flora jelitowa” mikrobiota ta składa się z ponad 100 000 miliardów mikroorganizmów (bakterii, drożdży, wirusów) i jest jedną z najbogatszych mikrobiot w naszym organizmie!

Un rôle dans la diarrhée, mais pas que !

W nowym odcinku naszego programu Julie zmaga się z biegunką. Aby dowiedzieć się więcej o tym zaburzeniu, Louise przeprowadziła wywiad z dr Alexisem Moscą. Mikrobiota jelitowa to prawdziwy ekosystem, który ewoluuje w ciągu naszego życia i zmienia się w zależności od wielu czynników zarówno zewnętrznych (odżywianie, przyjmowanie antybiotyków...), jak i wewnętrznych (pochodzenie geograficzne...). Skład mikrobioty jelitowej wiąże się z wieloma chorobami (biegunka jako następstwo terapii antybiotykowej, alergie itd.).

Wjaki sposób rozpoznaje się NZJ?

Ze względu na fakt, iż nie istnieje specyficzne badanie w kierunku NZJ, rozpoznanie oparte jest na szeregu badań, których wyniki lekarz musi ze sobą połączyć, aby potwierdzić występowanie stanu zapalnego i jego przewlekły charakter. W przypadku choroby Leśniowskiego- Crohna (ChLC) stan zapalny może objąć cały przewód pokarmowy, natomiast wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) ogranicza się do odbytnicy i okrężnicy. Zwykle rozpoznanie stawia specjalista. Rozpoznanie jest stosunkowo proste, poparte badaniem endoskopowym i biopsją, a czasem również badaniem jelit metodą rezonansu magnetycznego. Warto przypomnieć, że NZJ rozwinie się w dowolnym momencie życia u jednego na 100 Europejczyków, przy czym mieszkańcy Północy są jeszcze bardziej narażeni. NZJ zazwyczaj rozpoznaje się u młodych pacjentów: średnio w wieku 28 lat w przypadku ChLC i około 35 dla WZJG, w przypadku którego drugi szczyt obserwuje się w okolicach 55 lat, kilka miesięcy po rzuceniu palenia. (Choć palenie papierosów zaostrza objawy ChLC, paradoksalnie ogranicza występowanie objawów WZJG).

Jakiego rodzaju rozwiązania można zaproponować pacjentom?

Trudność w leczeniu ChLC i WZJG polega na dostosowaniu leczenia podstawowego, które zapobiega uszkodzeniom anatomicznym spowodo- wanym przez kolejne zaostrzenia, i konieczności odłożenia zabiegu chirurgicznego jak najdalej w przyszłość. Jeśli chodzi o leczenie zaostrzeń, ważne jest unikanie stosowania kortykosteroidów, które są odpowiedzialne za zbyt dużą liczbę działań niepożądanych, wysoką zachorowalność i śmiertelność. W obliczu braku wiarygodnego markera nasilenia klinicznego, osiągnięcie równowagi stanowi nie lada wyzwanie. Ponadto pacjentów cierpiących na NZJ z zajęciem jelita krętego należy ściśle monitorować w celu potwierdzenia braku dysplazji (a tym samym braku rozwijającego się nowotworu) i uniknięcia jakichkolwiek zakażeń (gruźlica, opryszczka) w przypadku przepisywania jednego albo kilku leków immunosupresyjnych (na przykład poprzez harmonogram podawania szczepionek i kontrolę serologiczną). Ponadto pacjentom trzeba towarzyszyć w ich codziennym życiu: studiach, podróżach, aktywności seksualnej, małżeństwie, dzieciach i diecie, gdyż u niektórych pacjentów (30 do 50%) NZJ może w znacznym stopniu ograniczać funkcjonowanie

Mikrobiota – główna ścieżka leczenia dziś i w przyszłości?

Prowadzi się bardzo wzmożone badania dotyczące NZJ, które obejmują poszukiwanie nowych cząsteczek, leczenie zaostrzeń i wdrażanie strategii leczenia. Mikrobiota jelitowa stanowi wśród nich niewątpliwie obiecującą ścieżkę dla badań – zaczynamy rozumieć, że mikrobiota jelitowa jest odpowiedzialna za wywoływanie i utrzymywanie stanu zapalnego w układzie pokarmowym. Mikrobiota i jej gospodarz komunikują się ze sobą na drodze wielu symbiotycznych działań związanych z koewolucją gatunków. Jednak z nieznanej przy- czyny te symbiotyczne związki czasem działają nieprawidłowo; dlatego też niezwykle potrzebne są badania ukierunkowane na poznanie mechanizmu działania aby możliwe było modulowanie mikrobioty i przywrócenie potencjalnie zaburzonych czynności poprzez podanie probiotyków, metabiotyków (metabolitów mikrobioty) czy zastosowanie przeszczepu mikrobioty (pragmatyczny sposób na zastąpienie niezrównoważonej mikrobioty inną, uznaną za zdrową).

Probiotyki to żywe organizmy, które-spożyte w odpowiedniej ilości- przynoszą korzyści zdrowotne. U podstaw korzystnego działania probiotyków w przypadku NZJ może leżeć kilka mechanizmów działania: wywoływanie zmian w składzie mikrobioty jelitowej a przez to zmniejszenie dysbiozy jelit; regulowanie aktywności metabolicznej mikrobioty jelitowej; eliminowanie procesów prozapalnych; oraz immunomodulacja¹².

PRZECIWSTAWNE WYNIKI W ZALEZNOSCI OD CHOROBY

W przypadku WZJG skuteczność wywoływania remisji choroby przez probiotyki zawierające tylko i wyłącznie jeden szczep (szczep Nissle 1917 bakterii E. coli), a także sfermentowane mleko zawierające bakterie z rodzaju Bifidobacterium, porównano ze skutecznością standardowych metod leczenia przeciwzapalnego (mesalazyna)¹². Badano także różne kombinacje szczepów bakterii, jednakże bez wpływu na remisje choroby, choć z jednym wyjątkiem: mieszanina ośmiu różnych szczepów¹⁵ wywołała znaczne zmniejszenie nasilenia objawów WZJG^13,16 (krwawienie z odbytu i częstotliwość oddawania stolców), a badanie wykazało jej skuteczność w utrzymaniu remisji. Ta sama mieszanka zdaje się być skuteczna w przypadku pacjentów z zapaleniem zbiornika jelitowego: zapobiega zaostrzeniom stanu zapalnego w następstwie zabiegu proktokolektomii i utrzymuje remisje^17,18. Jak dotąd nie wykazano jednak użyteczności probiotyków w przypadku ChLC. Wyniki uzyskane z rzadko przeprowadzanych badan są nieprzekonujące i niejednoznaczne; obejmuje to badania dotyczące szczepów, których skuteczność w leczeniu WZJG i zapalenia zbiornika jelitowego została udowodniona^12,15.

DALSZE POSTĘPOWANIA

Heterogeniczność wyników badań nieklinicznych i klinicznych można przypisać – co najmniej częściowo – czynnikom związanym z gospodarzem (wiek, płeć, dieta, umiejscowienie choroby, nasilenie, występowanie NZJ w rodzinie) i zastosowanym preparatom probiotycznym (szczep, stężenie, sposób podawania, potencjał kolonizacyjny i wskaźnik przeżycia szczepu). Uważa się również, że inne czynniki, takie jak dawka i czas podawania probiotyków, odgrywają główną rolę w powodzeniu tej metody leczenia, charakteryzującej się minimalnym występowaniem zdarzeń niepożądanych, a nawet ich brakiem¹²

Przeszczep mikrobioty jelitowej pozwala pacjentom otrzymac w przyblizeniu 1011 bakterii na gram stolca, ale wraz z nimi takze grzyby, wirusy i archeobakterie. Jego celem jest skorygowanie dysbiozy jelit. Zarówno liczba koniecznych do podjecia prób, jak i rezultaty róznia sie w zaleznosci od przypadku i zmian patologicznych, a sam protokól wymaga plynnego postepowania¹³.

Modulacja mikrobioty jelitowej stanowi potencjalna metode leczenia NZJ. W praktyce te strategie mozna zastosowac poprzez przeszczep mikrobioty jelitowej (fecal microbiota transplant, FMT). Kal pochodzi od jednego albo kilku zdrowych dawców i jest przeszczepiany do koncowego odcinka przewodu pokarmowego pacjenta poprzez sonde nosowo-zoladkowa podczas kolonoskopowego wlewu doodbytniczego, lub poprzez stosowane od niedawna podanie kapsulek doustnych. Protokól ten stosuje sie juz z powodzeniem w przypadku nawracajacych zakazen bakteriami z gatunku Clostridium difficile. Ale co z NZJ?

WRZODZIEJACE ZAPALENIE JELITA GRUBEGO

Choc parametry bezpieczenstwa w ra- mach pierwszych prób byly zadowalajace, a leczenie spowodowalo czesciowa albo calkowita remisje u niektórych pacjentów z wrzodziejacym zapaleniem jelita grubego (WZJG), kolejne próby byly bardziej kontrowersyjne14. Jakosc skladu kalu dawcy, liczba przeszczepów i wczesna opieka terapeutyczna moga wplywac na szanse powodzenia i stanowia wyjasnienie post-hoc dla heterogenicznosci uzyskiwanych rezultatów.

CHOROBA LESNIOWSKIEGO-CROHNA (ChLC)

W badaniach prowadzonych nad choroba Lesniowskiego-Crohna (ChLC), choc nielicznych, uzyskano pozytywne (remisja kliniczna i endoskopowa) badz neutralne wyniki.W jedynym badaniu, które nie wykazalo istotnego zlagodzenia objawów choroby, pacjenci zglaszali jednak poprawe w zakresie jakosci zycia14. Wciaz konieczne sa dodatkowe badania, aby potwierdzic skutecznosc kliniczna przeszczepu mikrobioty jelitowej w chorobie Lesniowskiego-Crohna.

WIELE NIEROZWIAZANYCH PROBLEMÓW

Niezaleznie od choroby, bez odpowiedzi pozostaje kilka pytan dotyczacych: wszczepienia FMT, które moze wymagac kilku przeszczepów mikrobioty jelitowej; jakosci przeszczepianej mikrobioty, która zwykle pozyskiwana jest od dawców zyjacych w krajach o wysokiej czestosci wystepowania NZJ; odtworzenia zmienionych czynnosci mikrobioty po przeszczepie (na przyklad, wytwarzania ochronnych krótkolancuchowych kwasów tluszczowych, takich jak maslan); i oczywiscie roli stanu zapalnego, czy to jako przyczyny, czy jako konsekwencji dysbiozy¹⁴.

Defensyny odgrywaja glówna role w odpornosci wrodzonej. U ludzi zidentyfikowano dziesiec defensyn: szesc a-defensyn, wydzielanych glównie przez komórki Panetha, neutrofile i niektóre populacje makrofagów wystepujacych w jelicie cienkim; i cztery ß-defensyny wydzielane przez komórki nablonka⁵.

MECHANIZM DZIALANIA

Mechanizm dzialania peptydów przeciwdrobnoustrojowych jest zróznicowany⁸: niektóre penetruja blone komórkowa bakterii, powodujac wyplyw jonów i skladników odzywczych, utrate struktury a nawet lize (rozpad) bakterii; inne „wiaza sie” z bakteriami, ograniczajac ich przenikanie przez nablonek jelita, bez zabijania ich; innymi slowy, ograniczaja kolonizacje drobnoustrojów chorobotwórczych oraz zmieniaja sklad i zageszczenie spolecznosci bakterii w swietle jelita.

CHOROBA LESNIOWSKIEGO-CROHNA A SPADEK LICZBY DEFENSYN

Gdy ChLC atakuje jelito krete zwieksza sie wytwarzanie okreslonych a-defensyn, które obnizaja aktywnosc przeciwbakteryjna i sprzyjaja penetracji przez bakterie chorobotwórcze⁵. Wsród mozliwych wyjasnien wskazuje sie mutacje genu NOD2 bioracego udzial w rozpoznawaniu powierzchni bakterii i zapoczatkowywaniu wytwarzania defensyn oraz zaburzenie szlaków sygnalowych, których rozregulowanie wplywa na rozwój wielu nowotworów wystepujacych u ludzi. Niektórzy badacze sa przekonani, ze spadek stezenia a-defensyn nie jest przyczyna lecz konsekwencja stanu zapalnego⁴. W przypadku ChLC z zajeciem jelita kretego, zaburzone sa tylko stezenia ß-defensyn⁵: zwieksza sie wydzielanie ß-defensyny typu 2, a zmniejsza typu 1. Niektórzy naukowcy uwazaja, ze winna jest mniejsza u chorych pacjentów liczba kopii genu zlokalizowanego na chromosomie 8 (trzy zamiast czterech).

Zmiany w barierze jelitowej obserwowane u pacjentów z NZJ moga stanowic wyjasnienie patofizjologii dysbiozy: zmianom ulega nie tylko ta bariera mechaniczna, ale równiez jej pierwsza linia obrony immunologicznej.

Poza wchlanianiem jonów, wody i innych skladników odzywczych, bariera jelitowa sluzy równiez jako oslona, która zapobiega przedostawaniu sie bakterii do swiatla jelita. Jednak jej przenikalnosc wzrasta w ostrych fazach choroby Lesniowskiego- Crohna, co sprzyja przemieszczaniu sie bakterii przez wydzieline oraz rozwojowi miejscowych stanów zapalnych⁵.

ROLA BARIERY JELITOWEJ

Ewentualne przyczyny: zmiana polaczen scislych kadheryn nablonka jelitowego (glikoprotein odgrywajacych role w przyleganiu do siebie komórek); zaangazowanie niektórych czynników transkrypcyjnych¹¹ zwiazanych z regeneracja nablonka. Inne omawiane mechanizmy obejmuja warstwe wydzieliny jelitowej, której grubosc powstrzymuje bakterie patogenne, jednak ulega ona znaczacemu zmniejszeniu u pacjentów z NZJ. Zjawisko to mozna wyjasnic zmianami w zakresie komórek kubkowych wytwarzajacych wydzieline, których zaburzenia prowadza do wystapienia zapalenia jelita grubego w modelach mysich. U pacjentów z choroba Lesniowskiego-Crohna mozna je wyjasnic równiez uposledzeniem czynnosci komórek Panetha, znajdujacych sie na dnie krypt jelita cienkiego, które jak wiadomo biora udzial w homeostazie, oraz ochronna rola wydzieliny jelitowej zwiazana z wydzielaniem substancji przeciwdrobnoustrojowych^5,11.

PIERWSZA LINIA OBRONY UKLADU ODPORNOSCIOWEGO

W pismiennictwie naukowym wspomina sie równiez o kilku mechanizmach obejmujacych wrodzona odpornosc, mianowicie o komórkach dendrytycznych, makrofagach, wrodzonych komórkach limfoidalnych i neutrofilach. Komórki te, uzupelniajace wczesniej opisany uklad, dzialaja jako pierwsza linia obrony ukladu odpornosciowego. W jelitach zdrowych uczestników makrofagi sa hiporeaktywne (wykazuja zmniejszona proliferacje i aktywnosc) i moga wytwarzac cytokiny przeciwzapalne¹¹. U pacjentów z NZJ jest wrecz przeciwnie, zaburzenie równowagi populacji wrodzonych komórek odpornosciowych moze byc powiazane z kilkoma zjawiskami¹¹: przenikaniem bakterii przez warstwe sluzu, która stala sie przepuszczalna z powodu spadku aktywnosci makrofagów i nieprawidlowej rekrutacji neutrofilów; stanem zapalnym wywolanym wytwarzaniem duzych ilosci cytokin prozapalnych (TNF- a i IL-6) przez okreslone makrofagi oraz rekrutacja zapalnych limfocytów T poprzez nagromadzenie komórek dendrytycznych, które wywoluja adaptacyjna odpowiedz immunologiczna.

Wyglada na to, ze u pacjentów z NZJ zmiany zachodza nie tylko w bakteryjnych i wirusowych skladnikach mikrobioty. Wydaje sie, ze dochodzi równiez do zaburzen mykobioty, tj. wszystkich grzybów wystepujacych w ekosystemie jelitowym.

ZABURZENIA MIKROBIOTY

W wyniku badania przeprowadzonego z udziałem 235 pacjentów z NZJ i 38 zdrowych osób z grupy kontrolnej zwrócono uwagę na występowanie dysbiozy grzybiczej u chorych pacjentów – zwiększenie stosunku liczebności Basidiomycetes do Ascomycetes, zmniejszenie odsetka Saccharomyces cerevisiae i wzrost odsetka Candida albicans⁹. Uważa się, że u pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna rozwój grzybów zachodzi kosztem bakterii, wywołując zmniejszenie ich różnorodności. Ponadto wydaje się, że również oddziaływania pomiędzy tymi dwoma królestwami (bakterii i grzybów) ulegają ograniczeniu w porównaniu z oddziaływaniami obserwowanymi u zdrowych uczestników, uwydatniając tym samym zmiany zachodzące pomiędzy królestwami charakterystyczne dla NZJ. Chociaż dane dotyczące części mikrobioty złożonej z grzybów są wciąż bardzo niekompletne, te wstępne wyniki sugerują, że mykobiota odgrywa rolę w patogenezie NZJ. Dysbioza ta, charakteryzująca się zmianami w zakresie bioróżnorodności i składu, kumuluje się z dysbiozą bakteryjną.

CZY PRZYCZYNĄ TEJ DYSBIOZY MOŻE BYĆ URBANIZACJA?

W międzyczasie niektóre zespoły badawcze skoncentrowały się na powiązaniu obserwowanym pomiędzy gwałtownym postępem urbanizacji i wzrostem częstości występowania chorób autoimmunologicznych, w tym NZJ⁷. Wysunięto kilka hipotez, w tym jedną dotyczącą mykobioty: zachodnia dieta, bogata w węglowodany, sprzyja rozwojowi grzybów rodzaju Candida w jelitach; wpływ zanieczyszczeń atmosferycznych na obszarach miejskich może powodować zmniejszenie bioróżnorodności grzybów; jakość powietrza w miastach, które zawiera mniej niektórych przetrwalników (Actinomyces, Botrytis…) niż powietrze na obszarach wiejskich. Wydaje się, że urbanizacja nie tylko wpływa na mykobiotę, ale może również być powiązana z dysbiozą innych społeczności drobnoustrojów (bakterii, wirusów, pasożytów...).

Oprócz bakterii mikrobiota jelitowa sklada sie równiez z wirusów. Chociaz badania ukierunkowane na wirusy wciaz sa rzadkoscia, wystepowanie albo brak niektórych rodzin wydaje sie byc swoistym markerem choroby Lesniowskiego-Crohna i WZJG.

Drugim skladnikiem mikrobioty, który moze miec zwiazek z NZJ jest wirom (wirusowa skladowa mikrobioty), skladajacy sie zarówno z wirusów zakazajacych eukarionty i bakteriofagów zakazajacych komórki bakteryjne, które najczesciej sa przedmiotem badan. U pacjentów z NZJ obserwowano dysbioze tego wiromu: utrata róznorodnosci w polaczeniu z wieksza zmiennoscia wirusów jelitowych u pacjentów z choroba Lesniowskiego-Crohna. W badaniu przeprowadzonym w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii w 2015 r. stwierdzono równiez zwiekszenie liczby i róznorodnosci wiromu jelitowego u pacjentów z choroba Lesniowskiego- Crohna albo WZJG. ⁷

WPLYW BAKTERIOFAGÓW NA MIKROBIOTE BAKTERYJNA

Bakteriofagi sa dziesieciokrotnie liczniejsze niz bakterie i sa zaangazowane w dzialanie mikrobioty poprzez kontrolowanie liczby i róznorodnosci bakterii, co prowadzi do dzialania ochronnego albo szkodliwego: u pacjentów z choroba Lesniowskiego-Crohna rozwój bakteriofagów Caudovirales powiazany jest ze zmniejszeniem róznorodnosci bakterii i moze wplywac na dysbioze bakteryjna i zapalenie jelit⁸.

SYGNATURA WIROMU

Podczas gdy badania wiromu stanowia rzadkosc, badania ukierunkowane na wirusy eukariotyczne sa jeszcze rzadsze. W ramach jednego z nich porównano blone sluzowa jelita zdrowych osób z grupy kontrolnej z blona sluzowa je- lita nieleczonych mlodych pacjentów, u których wczesnie rozpoznano NZJ⁸, i zasugerowano, ze niektóre wirusy zakazajace eukarionty moga wplywac na poczatek zapalenia jelit i patogeneze NZJ, przy czym konkretna sygnatura zalezy od choroby: u pacjentów z WZJG wystepowalo wiecej wirusów z rodziny Hepadnaviridae niz u osób z grupy kontrolnej i pacjentów z choroba Lesniow- skiego-Crohna, a mniej wirusów z rodziny Polydnaviridae i Tymoviridae, u pacjentów z choroba Lesniowskiego- Crohna wystepowala wieksza liczba Hepeviridae (rodzina wirusów obejmujaca na przyklad HEV) i mniejsza liczba wirusów Virgaviridae w porównaniu do osobników z grupy kontrolnej. Nabycie wiromu o takich sygnaturach jest mozliwe na wczesnym etapie zycia (na przyklad poprzez diete), a w pózniejszym czasie moze zwiekszyc podatnosc gospodarza na NZJ⁸.

Z NZJ zwiazana jest podwójna dysbioza bakterii jelitowych, charakteryzujaca sie zmniejszeniem liczebnosci szczepów wywolujacych korzystne dzialanie i zwiekszeniem liczebnosci szczepów patogennych. Te zaburzenia skladu mikrobioty moga stanowic zarówno przyczyne, jak i skutek tych zaburzen, tworzac tym samym bledny krag.

U pacjentów z NZJ zaobserwowano zmiany strukturalne i funkcjonalne mikrobioty jelitowej. Sklad jest równiez rózny w przypadku pacjentów przechodzacych ostry epizod w porównaniu z pacjentami przechodzacymi remisje².

ZMNIEJSZENIE LICZBY KORZYSTNYCH BAKTERII I WZROST LICZBY PATOGENÓW

Pierwsza cecha: zmniejszenie stosunku liczby bakterii typu Firmicutes/Bacteroidetes. Obserwuje sie zmniejszenie liczby niektórych korzystnych bakterii typu Firmicutes, na przyklad zmniejszenie liczby Faecalibacterium prausnitzii, bakterii komensalnych wykazujacych wlasciwosci przeciwzapalne, w przypadku których zmniejszenie liczby wydaje sie byc markerem choroby Lesniowskiego-Crohna³ ; zmniejszenie liczby bakterii Firmicutes powszechnie obserwowane u pacjentów z NZJ⁴; znaczace zmniejszenie liczby Bacteroides fragilis (Bacteroidetes), bakterii, w przypadku których udowodniono dzialanie ochronne w modelach mysich wywolanego zapalenia jelita⁵. U pacjentów przechodzacych ostra faze NZJ wystepuje równiez mniejsza liczba bakterii Clostridium coccoides, Clostridium leptum, Faecalibacterium prausnitzii i Bifidobacterium². Druga cecha: nadmiar potencjalnie szkodliwych drobnoustrojów, w szczególnosci klasy Gammaproteobacteria i typu Actinobacteria. U jednego na trzech pacjentów z choroba Lesniowskiego-Crohna blona sluzowa jest atakowana przez szczep Escherichia coli nazywany adherentno-inwazyjnym szczepem Escherichia coli (Adherent-invasive Escherichia coli, AIEC)³. W przeciwienstwie do innych czynników zakaznych, szczepy te sa w stanie przekroczyc sluzowa bariere jelitowa, przylgnac do niej, a nastepnie zaatakowac komórki nablonka jelita oraz przetrwac i namnazac sie w makrofagach. Prowadzi to do wydzielania duzych ilosci TNFa, co z kolei powoduje stan zapalny.

DYSBIOZA: PRZYCZYNA CZY SKUTEK NZJ?

Podejrzewa sie, ze ta dysbioza bakterii jelitowych, która wydaje sie byc markerem NZJ, odgrywa role w patogenezie choroby. Badanie przeprowadzone na myszach z predyspozycjami genetycznymi w kierunku WZJG wykazalo dwustronna relacje pomiedzy ta choroba i dysbioza jelitowa⁶. Dysbioza bakteryjna moze zatem nie tylko przyczyniac sie do pojawienia sie NZJ, ale równiez moze byc wtórnym nastepstwem zapalenia jelit. Formulowano rózne hipotezy, majace wyjasnic to podwójne zjawisko: niektóre gatunki z typu Firmicutes maja wlasciwosci przeciwzapalne i sa glównymi producentami krótkolancuchowych kwasów tluszczowych (short-chain fatty cids, SCFA) – w szczególnosci maslanu – które stanowia glówny substrat do produkcji energii dla kolonocytów. Co wiecej, zmniejszenie liczby bakterii typu Firmicutes moze wywolywac albo nasilac miejscowe stany zapalne poprzez spadek stezenia cytokin przeciwzapalnych (kluczowych regulatorów odpornosci blony sluzowej) lub zmiane dzialania bariery okreznicy w wyniku niedoboru krótkolancuchowych kwasów tluszczowych⁴.

Dlaczego psychiatria interesuje się mikrobiotą?

To zainteresowanie jest stosunkowo nowe. Jego źródłem są opublikowane ponad dziesięć lat temu badania wykazujące, że niektóre czynniki stresowe mają wpływ na barierę jelitową i sprawiają, że jest ona bardziej przepuszczalna, umożliwiając tym samym przedostawanie się bakterii jelitowych do krwiobiegu. Zjawisko to prowadzi do wytwarzania na poziomie jelit cząsteczek biorących udział w procesie zapalnym, które następnie przemieszczają się do mózgu i zakłócają jego działanie. Ten stan zapalny zaburza proces syntezy serotoniny – wytwarzanego w jelitach i w ośrodkowym układzie nerwowym chemicznego przekaźnika związanego z depresją. Zamiast wytwarzać serotoninę, organizm wytwarza toksyczne substancje, które niszczą neurony i połączenia neuronalne. Jesteśmy przekonani, że zachwianie równowagi mikrobioty jelitowej może zapoczątkowywać tę kaskadę zdarzeń.

Jaki jest związek między mikrobiotą a zaburzeniami nastroju?

U osób z depresją występuje nadreprezentacja niektórych rodzin bakterii oraz bakterie niewystępujące u osób zdrowych i gatunki bakterii powiązanych ze zwiększeniem nasilenia epizodu depresyjnego. Wiemy również, że niektóre bakterie jelitowe syntetyzują dopaminę i serotoninę – dwie cząsteczki odpowiedzialne między innymi za regulację nastroju. Zachwianie równowagi tych bakterii może zatem wpływać na funkcjonowanie mózgu. Zaburzenie mikrobioty jelitowej może zatem być związane z rozwojem choroby depresyjnej lub nasileniem objawów. Dlatego właśnie mój zespół i ja mamy zamiar zbadać stosowanie probiotyków u pacjentów z depresją: chcemy sprawdzić, czy możemy złagodzić objawy depresji modulując mikrobiotę.

Od depresji do uzależnienia – czy to tylko jeden krok?

Związek między mikrobiotą jelit i uzależnieniem powinien zostać zbadany. Obecnie badania skupiają się głównie na uzależnieniu od alkoholu, o którym wiadomo, że zmienia barierę jelitową. Kilka lat temu naukowcy w Belgii wykazali, że istnieje korelacja między spożyciem alkoholu, uzależnieniem i mikrobiotą: u uzależnionych pacjentów z silnym zaburzeniem bariery jelitowej występowały najbardziej nasilone zaburzenia lękowe i depresyjne oraz najsilniejsza potrzeba picia. Byli to również pacjenci z największym ryzykiem nawrotu. Ich biota jelitowa różni się od mikrobioty pacjentów, u których ryzyko nawrotu jest małe. Francuscy badacze wykazali, że pektyna jabłkowa (rodzaj węglowodanu występującego głównie w skórce i pestkach jabłek) przywraca barierę jelitową u uzależnionych od alkoholu gryzoni. To obiecujące badanie jako pierwsze wykazało, że dieta może być czynnikiem ochronnym przeciwko uzależnieniu, choć wyniki nie mają jeszcze zastosowania do ludzi.