Kandydoza pochwy – co to jest?

Kandydoza pochwy to infekcja sromu i pochwy wywoływana przez grzyb z rodzaju drożdży. W większości przypadków jest to Candida albicans³. Infekcja ta jest uważana za drugą pod względem rozpowszechnienia zakaźną chorobę pochwy po bakteryjnym zapaleniu pochwy¹. Aby potwierdzić diagnozę, należy skonsultować się z lekarzem, ponieważ objawy nie zawsze są specyficzne. Najczęstsze objawy kliniczne tej infekcji to nietypowa wydzielina (upławy), swędzenie narządów płciowych, uczucie pieczenia połączone z bólem lub podrażnieniem, które mogą prowadzić do dyspareunii (sidenote: Dyspareunia Nawracający lub stały ból narządów płciowych podczas stosunku seksualnego ) lub dysurii (sidenote: Dysuria Termin stosowany w celu określenia bolesnej mikcji (oddawania moczu), często opisywanej przez pacjentów jako uczucie pieczenia, szczypania lub swędzenia ) ¹.

Czy mikrobiota pochwy ma z tym coś wspólnego?

Mikrobiota pochwy każdej kobiety jest unikatowa i – w odróżnieniu od innych mikrobiot – słabo zróżnicowana, kiedy jest w równowadze⁴: dominują gatunki z rodzaju Lactobacillus (sidenote: Lactobacillus Bakterie w kształcie pałeczki, których najważniejszą cechą jest wytwarzanie kwasu mlekowego. Dlatego nazywa się je „bakteriami mlekowymi”. 
Bakterie te są obecne u człowieka w jamie ustnej, pochwie i jelitach. Bytują również na roślinach oraz w organizmach zwierząt. Można je przyjmować, spożywając produkty fermentowane – mleczne, takie jak niektóre sery i jogurty, a także kiszone ogórki, kiszoną kapustę itp.
Pałeczki kwasu mlekowego są także przyjmowane w produktach zawierających probiotyki, ponieważ niektóre ich gatunki są znane z korzystnego działania.   W. H. Holzapfel et B. J. Wood, The Genera of Lactic Acid Bacteria, 2, Springer-Verlag, 1st ed. 1995 (2012), 411 p. « The genus Lactobacillus par W. P. Hammes, R. F. Vogel Tannock GW. A special fondness for lactobacilli. Appl Environ Microbiol. 2004 Jun;70(6):3189-94. Smith TJ, Rigassio-Radler D, Denmark R, et al. Effect of Lactobacillus rhamnosus LGG® and Bifidobacterium animalis ssp. lactis BB-12® on health-related quality of life in college students affected by upper respiratory infections. Br J Nutr. 2013 Jun;109(11):1999-2007. ) ⁴, ale znajdziemy również – w mniejszych ilościach – drożdże (Candida albicans)⁵. 

Na kolejnych etapach życia kobiety ekosystem pochwy ulega ewolucji. Ewolucja ta jest normalna.  Wpływa na nią cykl menstruacyjny, okres dojrzewania, menopauza, aktywność seksualna, antykoncepcja, higiena intymna i ciąże^7,8,9.

W przypadku zaburzenia równowagi ekosystemu pochwy (przez antybiotyk, irygację, stres, palenie tytoniu itp.)^2,6 następuje zjawisko zwane dysbiozą (sidenote: Dysbioza Dysbioza nie jest zjawiskiem jednorodnym; przybiera różne formy zależne od stanu zdrowia danej osoby. Zazwyczaj definiuje się ją jako zaburzenie składu i funkcjonowania mikrobioty spowodowane przez zestaw czynników środowiskowych i osobniczych zakłócających ekosystem mikroorganizmów. Levy M, Kolodziejczyk AA, Thaiss CA, et al. Dysbiosis and the immune system. Nat Rev Immunol. 2017;17(4):219-232. ) : bakterie z rodzaju Lactobacillus już nie dominują, a niektóre gatunki oportunistyczne (sidenote: Infekcja oportunistyczna Infekcja wywołana przez mikroorganizm w zwykłych warunkach niechorobotwórczy, który jednak może stać się patogenem w przypadku zakłócenia równowagi organizmu gospodarza. Zakłócenie to może spowodować kilka czynników: osłabienie układu odpornościowego, choroba, wiek, niektóre leki ) mogą się namnażać. To właśnie ma miejsce w przypadku kandydozy: Candida – drożdże normalnie obecne w pochwie i jelitach⁵ – w specyficznych warunkach nieprawidłowo się namnażają i stają się patogenami. Szacuje się na przykład, że po terapii antybiotykowej 10–30% kobiet cierpi na kandydozę sromu i pochwy¹⁰.

Istnieją też inne czynniki ryzyka zwiększające zagrożenie infekcją¹: przyjmowanie kortykosterydów, ciąża, choroby związane ze słabszą odpowiedzią immunologiczną, niekontrolowana cukrzyca, doustna antykoncepcja, wkłady domaciczne itp. Zidentyfikowano wiele czynników, ale nie wyjaśniono do końca mechanizmów ich działania¹¹. 

Leki przeciwgrzybicze i probiotyki

Klasyczne leczenie kandydozy pochwy to leczenie preparatami przeciwgrzybiczymi stosowanymi miejscowo lub doustnie¹¹. Jednak możliwe są nawroty. Trwa ocena nowych ścieżek terapeutycznych¹¹. Przeprowadzone niedawno badania sugerują, że probiotyki przyjmowane doustnie lub stosowane miejscowo (w postaci kapsułek lub czopków) mogą przywrócić równowagę mikrobioty pochwy i  zmniejszyć częstotliwość nawrotów infekcji grzybem Candida.^12,13

Aby zmniejszyć ryzyko infekcji, zaleca się stosowanie pewnych zasad w zakresie higieny intymnej¹⁴. Wykonując te codzienne czynności, zatroszczysz się o mikrobiotę swojej pochwy.

BMI-21.21

Bakteryjne zapalenie pochwy – co to jest?

Bakteryjne zapalenie pochwy to choroba zdradliwa i trudna do wykrycia. Czy wiesz, że...? U 50% kobiet nie występują żadne objawy, a inne cierpią na miejscowe podrażnienia lub cuchnące upławy^.3

W praktyce lekarz diagnozuje bakteryjne zapalenie pochwy przy użyciu skali Amsela.⁴ Metoda ta opiera się na obecności co najmniej trzech spośród następujących kryteriów:

• skąpa, jednorodna wydzielina pochwy
• pH pochwy wyższe niż 4,5
• zapach aminy (czyli zapach ryby) po specjalnym badaniu wymazu z pochwy
• upławy stwierdzone w drodze badania mikroskopowego: obecność komórek tkanki pochwy z przywartymi do nich licznymi bakteriami

Z chorobą tą wiąże się wiele czynników ryzyka: wiek, cykl menstruacyjny, ciąża, aktywność seksualna, a także płukanie pochwy i palenie tytoniu.³ Dysbioza pochwy spowodowana przez leczenie antybiotykami również może mieć udział w późniejszym rozwoju bakteryjnego zapalenia pochwy, co powoduje prawdziwy zaklęty krąg, jeżeli zapalenie to leczy się właśnie antybiotykami.³

Kobiety cierpiące na bakteryjne zapalenie pochwy są też bardziej narażone na zarażenie chorobami przenoszonymi drogą płciową: opryszczką, wirusem brodawczaka ludzkiego, AIDS oraz infekcjami bakteryjnymi.^5,6

Czy mikrobiota pochwy ma z tym związek?

Bakteryjne zapalenie pochwy jest związane z zaburzeniem równowagi mikrobioty pochwy² zwanym dysbiozą (sidenote: Dysbioza Dysbioza nie jest zjawiskiem jednorodnym; przybiera różne formy zależne od stanu zdrowia danej osoby. Zazwyczaj definiuje się ją jako zaburzenie składu i funkcjonowania mikrobioty spowodowane przez zestaw czynników środowiskowych i osobniczych zakłócających ekosystem mikroorganizmów. Levy M, Kolodziejczyk AA, Thaiss CA, et al. Dysbiosis and the immune system. Nat Rev Immunol. 2017;17(4):219-232. ) . Zacznijmy od podstaw. Mikrobiota pochwy jest zdominowana przez różne gatunki bakterii: pałeczki kwasu mlekowego (Lactobacillus (sidenote: Lactobacillus Bakterie w kształcie pałeczki, których najważniejszą cechą jest wytwarzanie kwasu mlekowego. Dlatego nazywa się je „bakteriami mlekowymi”. 
Bakterie te są obecne u człowieka w jamie ustnej, pochwie i jelitach. Bytują również na roślinach oraz w organizmach zwierząt. Można je przyjmować, spożywając produkty fermentowane – mleczne, takie jak niektóre sery i jogurty, a także kiszone ogórki, kiszoną kapustę itp.
Pałeczki kwasu mlekowego są także przyjmowane w produktach zawierających probiotyki, ponieważ niektóre ich gatunki są znane z korzystnego działania.   W. H. Holzapfel et B. J. Wood, The Genera of Lactic Acid Bacteria, 2, Springer-Verlag, 1st ed. 1995 (2012), 411 p. « The genus Lactobacillus par W. P. Hammes, R. F. Vogel Tannock GW. A special fondness for lactobacilli. Appl Environ Microbiol. 2004 Jun;70(6):3189-94. Smith TJ, Rigassio-Radler D, Denmark R, et al. Effect of Lactobacillus rhamnosus LGG® and Bifidobacterium animalis ssp. lactis BB-12® on health-related quality of life in college students affected by upper respiratory infections. Br J Nutr. 2013 Jun;109(11):1999-2007. ) ). Bakterie te umożliwiają utrzymanie kwaśnego pH mikrobioty pochwy, co zapobiega namnażaniu bakterii chorobotwórczych.⁷ Można w niej również znaleźć – w mniejszych ilościach – drożdże (Candida albicans).⁸ 

W przypadku bakteryjnego zapalenia pochwy mikroorganizmy te zostają zastąpione przez mikrobiotę polimikrobową złożoną z kilku gatunków bakterii (Gardnerella, Atopobium, Prevotella, Mobiluncus i inne).² Powoduje to podwyższenie pH mikrobioty pochwy (która w normalnym stanie jest bardzo kwasowa), przypisywane głównie zmniejszeniu obfitości mikrobioty zdominowanej przez bakterie Lactobacillus.⁹ Ale to nie takie proste! Sama obecność pewnych gatunków należących do tej mikrobioty polimikrobowej, jak się wydaje, nie powoduje infekcji, co oznacza, że u nosicielki bakterii Atopobium czy Prevotella wcale nie muszą wystąpić objawy chorobowe. Gardenerella vaginalis występuje u 90% pacjentek z objawami i u 45% kobiet.₄ Bakterię tę długo uważano za główny czynnik powodujący bakteryjne zapalenie pochwy, dopóki nowe badania nie wykazały, że gatunek ten może kolonizować pochwę nie powodując infekcji.¹⁰ Trwają badania, których celem jest dokładniejsze określenie wciąż nieustalonych przyczyn tej infekcji.³

Bakteryjne zapalenie pochwy: jak go unikać?

Leczenie zalecane jest tylko kobietom, u których występują objawy. Najnowsze zalecenia medyczne obejmują przepisywanie antybiotyków doustnych lub dopochwowych.² O ile jednak mogą one złagodzić objawy, to nawroty są, niestety, bardzo częste.¹¹

Jest jednak kilka sposobów zmniejszenia zagrożenia zapaleniem pochwy. Należy unikać czynników ryzyka, takich jak płukanie pochwy i palenie tytoniu.³ W celu przywrócenia równowagi mikrobioty pochwy można zalecić doustne lub dopochwowe przyjmowanie probiotyków^12,13 w leczeniu tej choroby lub zapobieganiu jej nawrotom.

BMI-21.22

Co to jest kolka niemowlęca?

Kolkę niemowlęcą charakteryzuje nadmierny płacz z nieznanego powodu u niemowląt, których stan zdrowia jest poza tym dobry. Przyczyn kolki należy szukać w zaburzeniach żołądkowo-jelitowych² (niedojrzałość przewodu pokarmowego, uczulenie lub nietolerancja mleka krowiego, refluks niemowlęcy),³ ale badane są też inne przyczyny, niezwiązane z układem pokarmowym1 , takie jak stres odczuwany przez rodziców czy palenie tytoniu przez matkę.⁴

Kolki występują u niemowląt bardzo często, ale ich objawy – począwszy od ciągłego płaczu – mogą niepokoić rodziców.

• 1konieczna-Żydecka K, Janda K, Kaczmarczyk M, et al. The Effect of Probiotics on Symptoms, Gut Microbiota and Inflammatory Markers in Infantile Colic: A Systematic Review, Meta-Analysis and Meta-Regression of Randomized Controlled Trials. J Clin Med. 2020 Apr 2;9(4):999.

Jak objawia się kolka u dziecka?

Dziecko często płacze, nie można go uspokoić, grymasi, może mieć zaczerwienioną twarz. Zaciska pięści, może mieć wzdęcie.⁵ Diagnozując kolkę, pediatrzy przez długi czas stosowali „regułę trzech” wprowadzoną w 1954 r.⁶ Od tego czasu kryteria te zostały zmodyfikowane, a międzynarodowe stowarzyszenie przedstawiło nową definicję opartą na następujących kryteriach: „powtarzające się długotrwałe pobudzenie, płacz lub rozdrażnienie dziecka nie mające widocznej przyczyny, niemożliwe do uniknięcia lub załagodzenia przez opiekunów, nie powodujące opóźnienia rozwoju dziecka, gorączki ani pogorszenia stanu zdrowia”.⁷

Co ma z tym wspólnego mikrobiota jelit dziecka?

Niedawno ustalono, że istnieje związek między kolkami u dzieci a mikrobiotą jelitową, zwaną też mikroflorą jelit.⁸ Badania wykazały, że mikrobiota jelita grubego dzieci cierpiących z powodu kolek różni się od mikrobioty pozostałych dzieci.⁹

• Ich mikrobiota jest uboższa w pożyteczne bakterie (zwłaszcza bifidobakterie (sidenote: Bifidobakterie Bakterie w kształcie pałeczki i litery Y. Większość gatunków jest pożyteczna dla człowieka. Znajdują się w ludzkich jelitach, a także w niektórych jogurtach.  Bakterie te:
  - chronią barierę jelitową, 
  - uczestniczą w rozwoju układu odpornościowego i pomagają w walce ze stanami zapalnymi, 
  - wspomagają trawienie i łagodzą objawy zaburzeń żołądkowo-jelitowych. Sung V, D'Amico F, Cabana MD, et al. Lactobacillus reuteri to Treat Infant Colic: A Meta-analysis. Pediatrics. 2018 Jan;141(1):e20171811.  O'Callaghan A, van Sinderen D. Bifidobacteria and Their Role as Members of the Human Gut Microbiota. Front Microbiol. 2016 Jun 15;7:925. Ruiz L, Delgado S, Ruas-Madiedo P, et al. Bifidobacteria and Their Molecular Communication with the Immune System. Front Microbiol. 2017 Dec 4;8:2345. ) i pałeczki kwasu mlekowego (sidenote: Lactobacillus Bakterie w kształcie pałeczki, których najważniejszą cechą jest wytwarzanie kwasu mlekowego. Dlatego nazywa się je „bakteriami mlekowymi”. 
  Bakterie te są obecne u człowieka w jamie ustnej, pochwie i jelitach. Bytują również na roślinach oraz w organizmach zwierząt. Można je przyjmować, spożywając produkty fermentowane – mleczne, takie jak niektóre sery i jogurty, a także kiszone ogórki, kiszoną kapustę itp.
  Pałeczki kwasu mlekowego są także przyjmowane w produktach zawierających probiotyki, ponieważ niektóre ich gatunki są znane z korzystnego działania.   W. H. Holzapfel et B. J. Wood, The Genera of Lactic Acid Bacteria, 2, Springer-Verlag, 1st ed. 1995 (2012), 411 p. « The genus Lactobacillus par W. P. Hammes, R. F. Vogel Tannock GW. A special fondness for lactobacilli. Appl Environ Microbiol. 2004 Jun;70(6):3189-94. Smith TJ, Rigassio-Radler D, Denmark R, et al. Effect of Lactobacillus rhamnosus LGG® and Bifidobacterium animalis ssp. lactis BB-12® on health-related quality of life in college students affected by upper respiratory infections. Br J Nutr. 2013 Jun;109(11):1999-2007. ) ;⁸ bakterie te mogą modulować odpowiedź immunologiczną umożliwiająca obronę przed kolkami)⁵.
• Jak się zdaje, ich mikrobiota jest za to skolonizowana przez inne gatunki (Escherichia coli,⁵ Klebsiella i inne potencjalnie chorobotwórcze gatunki).⁵

Wygląda na to, że ta nierównowaga mikrobioty jelit, zwana dysbiozą (sidenote: Dysbioza Dysbioza nie jest zjawiskiem jednorodnym; przybiera różne formy zależne od stanu zdrowia danej osoby. Zazwyczaj definiuje się ją jako zaburzenie składu i funkcjonowania mikrobioty spowodowane przez zestaw czynników środowiskowych i osobniczych zakłócających ekosystem mikroorganizmów. Levy M, Kolodziejczyk AA, Thaiss CA, et al. Dysbiosis and the immune system. Nat Rev Immunol. 2017;17(4):219-232. ) , ma silny związek z kolką. Jedna z hipotez mówi, że zaburzenie składu mikrobioty jelit wpływa na motorykę jelit (przemieszczanie produktów spożywczych w układzie pokarmowym), powodując wytwarzanie nadmiernych ilości gazów.⁵

Ulga dla dzieci... i dla rodziców?

Konsultacja z lekarzem to podstawowa metoda diagnozowania kolki u niemowląt i uspokajania rodziców. Leku na kolkę w ścisłym znaczeniu tego słowa¹⁰ nie ma, ale proste, codzienne zabiegi mogą zlikwidować jej objawy.  Są to, między innymi, karmienie piersią, noszenie dziecka w chuście oraz równoważenie jego mikrobioty jelitowej, zwłaszcza za pomocą probiotyków.⁵ Ścieżka ta wydaje się obiecująca, ponieważ spożywanie „dobrych” bakterii po kilku miesiącach może złagodzić stany zapalne jelit⁶ i skrócić czas przepłakany przez dziecko w ciągu dnia.¹¹ Probiotyki można również stosować zapobiegawczo, żeby utrzymać w jelitach właściwą równowagę.⁵

BMI-21.18

Dysbioza spowodowana przez antybiotyki może prowadzić do zakażenia Clostridioides difficile. Patogen ten jest powiązany ze znaczną zachorowalnością i śmiertelnością, pociąga za sobą również duże koszty zdrowotne w skali światowej. Identyfikacja markerów tego zakażenia mogłaby się przyczynić do ukierunkowania leczenia i zmniejszenia obciążenia zakażeniem.

Ponad 1000 zakwalifikowanych pacjentów, z 34 europejskich szpitali

W tym obserwacyjnym, prospektywnym, wieloośrodkowym badaniu, analizowano mikrobiotę jelitową hospitalizowanych pacjentów w wieku ponad 50 lat (sekwencjonowanie RNAr 16S w połączeniu z techniką oligotypowania w celu wykrycia C. difficile) w dniu poprzedzającym antybiotykoterapię w celu wykrycia markerów drobnoustrojowych będących predyktorami biegunki poantybiotykowej (AAD) oraz zakażenia C. difficile (ICD). Przeprowadzono również analizę podłużną w celu oceny wpływu pewnych antybiotyków (sidenote: Penicylina + inhibitor beta-laktamazy, inne klasy beta-laktamów, fluorochinolony )  na mikrobiotę jelitową.

Markery będące predyktorami ICD

135 pacjentów zgłosiło biegunkę w ciągu 90 dni po leczeniu, w tym 15 ICD. Badacze stwierdzili, że różnorodność mikrobioty w dniu 1, przez rozpoczęciem antybiotykoterapii, u pacjentów, u których wystąpiło ICD, była zmniejszona w stosunku do pacjentów, u których wystąpiła AAD lub w porównaniu do pacjentów bez biegunki. Skład ich mikrobioty jelitowej był również odmienny: zaobserwowano większą liczbę Enterococcus i zmniejszenie Blautia, Ruminococcus, Porphyromonas, Bifidobacteria, Odoribacter, Prevotella i Ezakiella spp. W porównaniu do pacjentów bez ICD. Ruminococcus, Ezakiella i Odoribacter spp. 5 dni przed wystąpieniem CDI w tej kohorcie. Te markery predykcyjne porównano z markerami z kanadyjskiej kohorty pacjentów w starszym wieku, u których wystąpiło ICD. Różnorodność jelitowa była zmniejszona w identyczny sposób, obserwowano wzrost liczby Enterococcus i zmniejszenie liczby Ruminococcus, Ezakiella i Odoribacter spp. 5 dni przed wystąpieniem zakażenia.

Dysbioza jelitowa antybiotykozależna

Autorzy stwierdzili również, że antybiotyki wywołują dysbiozę jelitową klasy zależnej w 6 dni po rozpoczęciu leczenia. Najbardziej niezrównoważona była mikrobiota jelitowa pacjentów otrzymujących beta-laktamy (inna klasa niż penicylina). Wszystkie beta-laktamy (powiązane lub nie z inhibitorem beta-laktamazy) zwiększają liczebność Enterococcus. Leczenie penicyliną w połączeniu z inhibitorem beta-laktamazy było również powiązane ze zmniejszeniem liczebności bakterii z rodziny Clostridiales Incertae Sedis XI, co do których wiadomo, że wiążą się ze zmniejszeniem ryzyka ICD. Inne klasy beta-laktamów indukowały zmniejszenie liczebności bakterii należących do rodziny Lachnospiraceae, obejmującej gatunki produkujące maślan, znanych z dobroczynnego wpływu na zdrowie. Łącznie, wszystkie badane klasy antybiotyków znacząco zmieniały skład mikrobioty jelitowej i dobrze udokumentowano, że są one antybiotykami wysokiego ryzyka rozwoju ICD.

Każda kobieta wie, że wahania poziomu hormonów w cyklu miesięcznym wpływają między innymi na mikrobiotę pochwy i tranzyt jelitowy. Czy w związku z tym przeznaczone dla kobiet środki antykoncepcyjne – zwłaszcza te, które wpływają na poziom hormonów – mogą modyfikować (korzystnie lub nie) dynamikę mikrobioty pochwy i jelit?

Doustne środki antykoncepcyjne rozpieszczają florę pochwy...

Mikrobiota pochwy ma pewną szczególną właściwość: jest zdrowa wtedy, gdy jest mało zróżnicowana i zdominowana przez bakterie o wydłużonym kształcie: pałeczki kwasu mlekowego. Natomiast inne rodzaje mikrobioty, na przykład mikrobiota jelit, są uważane za zdrowe, gdy są silnie zróżnicowane. Dominacja pałeczek kwasu mlekowego chroni pochwę przed infekcjami między innymi dzięki wydzielaniu kwasu mlekowego, który hamuje namnażanie chorobotwórczych mikroorganizmów. Zdarza się jednak, że równowaga tej zdominowanej przez pałeczki kwasu mlekowego mikrobioty zostaje zaburzona (dysbioza (sidenote: Dysbioza Dysbioza nie jest zjawiskiem jednorodnym; przybiera różne formy zależne od stanu zdrowia danej osoby. Zazwyczaj definiuje się ją jako zaburzenie składu i funkcjonowania mikrobioty spowodowane przez zestaw czynników środowiskowych i osobniczych zakłócających ekosystem mikroorganizmów. Levy M, Kolodziejczyk AA, Thaiss CA, et al. Dysbiosis and the immune system. Nat Rev Immunol. 2017;17(4):219-232. ) ), a bakterie te zostają zastąpione przez inne gatunki. Może to prowadzić do bakteryjnego zapalenia pochwy. Wydaje się, że hormonalne środki antykoncepcyjne (doustne i dopochwowe) zmniejszają zagrożenie tą chorobą¹. Jak? Są dobre dla pałeczek kwasu mlekowego! Zawarte w środkach antykoncepcyjnych estrogeny powlekają ścianki pochwy dużą ilością glikogenu – ulubionego pożywienia pałeczek kwasu mlekowego, które dzięki temu się mnożą i wytwarzają więcej kwasu mlekowego. A inne środki antykoncepcyjne? Badań jest na razie niewiele, ale wygląda na to, że krążki dopochwowe nie powodują istotnych zmian mikrobioty pochwy, podobne jak spirale (miedziane i hormonalne), które, jak się wydaje, nie mają na nią wpływu¹.

...ale nieznacznie zaburzają mikrobiotę jelit

Mikrobiota jelit – w przeciwieństwie do pochwowej – musi być zróżnicowana, żeby była zdrowa. Pigułka sztucznie utrzymuje stały poziom estrogenów i progesteronu we krwi, co prawdopodobnie zakłóca mikrobiotę jelit. Jak wynika z badania przeprowadzonego niedawno wśród 16 zdrowych kobiet w wieku przedmenopauzalnym² doustne środki antykoncepcyjne nieco zmniejszają bogactwo mikrobioty jelit i modyfikują liczebność kilku rodzajów bakterii. Na razie nie wiadomo natomiast, czy zawarte w pigułkach hormony działają na bakterie jelitowe bezpośrednio czy pośrednio, wpływając na inne procesy fizjologiczne, które z kolei oddziałują na bakterie jelitowe. Tak czy inaczej, te wstępne wyniki wskazują, że pigułki hormonalne mogą wpływać na zdrowie kobiet. Dlatego konieczne jest bliższe przyjrzenie się im, aby otrzymać pełniejszy obraz wpływu tych leków na mikrobiotę jelit.

Od dawna są znane ich zalety dietetyczne, korzystny wpływ na trawienie i nawodnienie organizmu, działanie antystresowe... To jednak nie koniec listy dobroczynnych skutków spożywania warzyw. Niedawno odkryto korzystne działanie azotanów na bakterie zamieszkujące jamę ustną. Podobnie jak wiele innych warzyw, buraki są bogate w nieorganiczny azotan, który bakterie przekształcają w jamie ustnej w azotyn, a następnie w tlenek azotu (NO). Tlenek ten dobrze wpływa nie tylko na nasze tętnice, ale również na szare komórki. Jest tylko jeden problem: z wiekiem organizm wytwarza coraz mniej NO. A gdyby tak dla zrównoważenia upływu lat uraczyć się szklanką bogatego w azotany soku z buraków?

10 dni picia wzbogaconego w azotany soku z buraka wystarczy, żeby mikrobiota jamy ustnej wróciła do olimpijskiej formy!

Na efekty tej suplementacji nie trzeba długo czekać – badanie wykazało, że picie soku przez 10 dni wystarczy, żeby znacznie zmienić mikrobiotę jamy ustnej trzydzieściorga Islandczyków w wieku od 70 do 80 lat. Spożywanie soku wzbogaconego w azotany wpłynęło na kilka grup bakterii obecnych w ich jamach ustnych. Dokładniej, zmniejszyła się liczebność niektórych bakterii skojarzonych ze stanem zapalnym (rodzaje Prevotella i Veillonella), podobnie jak niebezpiecznej Clostridium difficile, która może atakować jelita i powodować biegunki. Liczniejsze stały się natomiast inne bakterie, na przykład grupa zawierająca Neisseria i Haemophilus – dwie bakterie kojarzone ze zdrowym przyzębiem, młodszym wiekiem, niższym BMI i niepaleniem tytoniu.

Ciśnienie spada, koncentracja rośnie, humor dopisuje

Suplementacja azotanów przy użyciu soku z buraków obniżyła średnią wartość ciśnienia tętniczego uczestników. A nadciśnienie to jeden z czynników ryzyka osłabienia funkcji intelektualnych. W cytowanym badaniu obniżeniu ciśnienia tętniczego towarzyszył wzrost liczebności niektórych bakterii Streptococcus i Rothia), których obecność intensyfikowała się po wchłonięciu soku. Co więcej, sok z buraków wzbogacony w azotany okazał się również korzystny dla sprawności intelektualnej. Należy podkreślić, że badanie prowadzono wśród seniorów aktywnych, o dobrym stanie zdrowia i ogólnie prawidłowym ciśnieniu tętniczym. Czy efekty byłyby równie korzystne u osób w innym wieku i w gorszym stanie zdrowia? Czekając na kolejne badania, sugerujemy dorzucenie jak największej ilości warzyw do posiłków... i koktajli!

Źródła:

^{Vanhatalo A, L'Heureux JE, Kelly J et al. Network analysis of nitrate-sensitive oral microbiome reveals interactions with cognitive function and cardiovascular health across dietary interventions. Redox Biol. 2021 Mar 5;41:101933.}

Endometrioza to zapalny stan chorobowy charakteryzujący się obecnością tkanki endometrialnej poza jamą macicy. Jak wskazują badania, dotyka od 6 do 15% kobiet w wieku rozrodczym. Może powodować poważne samoistne bóle menstruacyjne, obniżenie płodności i narośl w miednicy i źle wpływać na jakość życia kobiet. Patogeneza endometriozy jest jeszcze słabo poznana, ale niewykluczone, że mikrobiota ma z nią coś wspólnego. Niektóre hipotezy wskazują na zapalne endotoksyny – między innymi bakteryjny lipopolisacharyd (LPS) – znajdowane w jamie otrzewnej. Endotoksyny te przypuszczalnie uczestniczą w reakcji prozapalnej i sprzyjają pojawieniu się endometriozy.¹

Obniżenie Lactobacillus w pochwie

Aby zbadać hipotezę zakażenia bakteryjnego, zespół badaczy pobrał mikrobiotę z całej długości dróg rodnych 36 kobiet dotkniętych endometriozą (i 14 z grupy kontrolnej) poddanych operacji łagodnego guza narządów rodnych. Wyniki? Dysbioza – coraz wyraźniejsza w miarę przechodzenia w górę dróg rodnych – spadek ilości Lactobacillus w mikrobiocie pochwy nasilający się w miarę przemieszczania się w górę, w kierunku endometrium, specyficzne OTU (sidenote: Operacyjne jednostki taksonomiczne Operacyjne jednostki taksonomiczne grupujące osobniki bliskie sobie filogenetycznie )  śluzu szyjki macicy występujące coraz liczniej w górnych drogach rodnych (próbki endometrium i płynu otrzewnowego). Ta zmiana mikrobioty w miarę przechodzenia do kolejnych narządów układu rozrodczego nasuwa na myśl możliwy udział niektórych bakterii w patogenezie endometriozy.

Jaką rolę gra mikrobiota jelit?

Endometrioza nie ogranicza się jednak do objawów ginekologicznych: nawet u 90% dotkniętych nią pacjentek występują również objawy żołądkowo-jelitowe.² Dwa badania – jedno przeprowadzone w Szwecji² (66 pacjentek z endometriozą, 198 dobranych osób z grupy kontrolnej), a drugie w Szanghaju³ (12 pacjentek dotkniętych endometriozą od umiarkowanej do ciężkiej, 12 osób w grupie kontrolnej) – dotyczyły związku między mikrobiota jelit a endometriozą: zróżnicowanie alfa (sidenote: Zróżnicowanie alfa Liczba gatunków koegzystujących w danym środowisku ) oraz – w mniejszym stopniu – beta (sidenote: Zróżnicowanie beta Poziom zmienności składu gatunków obliczany poprzez porównanie liczby unikatowych taksonów w poszczególnych ekosystemach. )  mikrobioty pacjentek okazało się mniejsze niż u kobiet z grupy kontrolnej. Różniła się liczebność taksonów bakteryjnych. W badaniu chińskim u chorych dominowała Prevotella, a u kobiet z grupy kontrolnej przeważał Coprococcus. Niektóre funkcje mikroorganizmów (przetwarzanie informacji z otoczenia, układ dokrewny i układ odpornościowy) były nasilone u pacjentek z endometriozą. Poziom hormonów –zwłaszcza estradiolu – i czynników zapalnych (zwłaszcza IL-8) we krwi był znacznie wyższy u kobiet cierpiących na endometriozę.³ Wykryto również korelacje między liczebnością rodzajów Blautia i Dorea a poziomem estradiolu oraz między liczebnością Subdoligranulum a poziomem IL-8.³ Być może zatem w przypadku endometriozy istnieje związek między mikrobiotą jelit, hormonami obecnymi we krwi oraz czynnikami zapalnymi.

Estrogeny czy ścieżka zapalna?

Endometrioza to choroba estrogenozależna.² U dotkniętych nią pacjentek zwykle występuje podwyższony poziom estrogenów we krwi.³ Mikrobiota jelit, a zwłaszcza Ruminococcaceae i Clostridia, może wpływać na poziom estrogenów we krwi poprzez modulację reabsorpcji estrogenów wydzielanych do żółci, które potem przedostają się do jelit.³ Inni autorzy wspominają o regulacyjnej roli mikrobioty jelit w procesach zapalnych poza układem pokarmowym.² Innymi słowy, zaobserwowane zostały korelacje i wysunięto hipotezy, ale mechanizmy zjawisk, z którymi mamy do czynienia, nie zostały jeszcze wyjaśnione. Niemniej jednak te trzy badania podkreślają udział mikrobioty układu rozrodczego i pokarmowego w endometriozie, co pozwala mieć nadzieję na lepszą diagnostykę i opiekę nad dotkniętymi tym problemem kobietami.

Kolonizacja mikrobioty jelit zaczyna się przy urodzeniu poprzez kontakt z mikroorganizmami bytującymi w pochwie matki w przypadku porodu siłami natury lub na jej skórze i w otoczeniu w przypadku cesarskiego cięcia. Następnie jest kontynuowana do chwili osiągnięcia przez dziecko wieku 2–3 lat, kiedy to – według różnych badań – powstaje stabilna mikrobiota „dorosłego” typu. Czy jednak oznacza to, że jest dojrzała? Naukowcy szwedzcy zbadali dynamikę powstawania mikrobioty jelit w ciągu pięciu pierwszych lat życia na grupie 471 noworodków (302 urodzonych siłami natury, 169 przez cesarskie cięcie). Profil ich mikrobioty ustalono metodą sekwencjonowania genu rRNA 16S w próbkach stolca pobranych w pierwszym tygodniu życia, w wieku 4 miesięcy, 12 miesięcy, 3 lat i 5 lat. Został on porównany z mikrobiotą matek i zdrowych osób dorosłych. Najważniejszy wynik to ustalenie, że zróżnicowanie alfa (gatunków) w próbkach pobranych od dzieci reprezentatywne dla bogactwa ich mikroflory jelitowej w wieku 5 lat jest wciąż mniejsze niż u dorosłych.

Dzieciństwo: dojrzewanie etapami

Pomiary liczebności i proporcji głównych taksonów na poszczególnych etapach życia poddanych badaniu pozwoliły autorom zaobserwować, że mikrobiota jelit rozwija się u każdego dziecka w innym tempie, ale według podobnego schematu. Jej skład najbardziej zmienia się między 4. a 12. miesiącem życia, gdy następuje zróżnicowanie diety dziecka. Jest skolonizowana przede wszystkim przez gatunek Ruminococcus gnavus, którego udział po ukończeniu przez dziecko 12 miesięcy stopniowo maleje. Niektóre archeony, takie jak Methanobrevibacter i bakterie należące do rodzaju Christensenellaceae, typowe dla dorosłej mikrobioty jelit, pojawiają się dopiero w wieku 12 miesięcy i wzrastają w wieku 3–5 lat. Ta dynamika wydaje się mieć zasadnicze znaczenie dla dojrzewania mikrobioty jelit – im bardziej zróżnicowana mikrobiota u dzieci, tym więcej zawiera taksonów „spóźnionych” a mniej R. gnavus. Inne badania wykazały już, że uboga mikrobiota jelit i nadmiar R. gnavus mają związek z różnymi schorzeniami (zespół metaboliczny, choroby układu sercowo-naczyniowego, przewlekłe choroby zapalne jelita grubego) i że duża liczba Methanobrevibacter i Christensenellaceae jest, między innymi, związana ze zdrowiem metabolicznym i niższym wskaźnikiem masy ciała.

Równowaga, którą należy chronić przed zaburzeniami

Nie formułując na tym etapie zaleceń, autorzy tego szeroko relacjonowanego w prasie badania podkreślają, że mikrobiota jelit na etapie powstawania jest prawdopodobnie bardzo wrażliwa na zaburzenia, które silnie odbijają się na zdrowiu. Niektóre ich stwierdzenia dotyczące wpływu czynników występujących na wczesnym etapie życia na rozwój mikrobioty jelit są jednak zaskakujące. Przyjmowanie antybiotyków podczas ciąży i w pierwszym roku życia niemowlęcia nie wpływa z czasem na różnorodność mikrobioty jelit. Rodzaj porodu gra natomiast ograniczoną rolę: w wieku 4 miesięcy mikrobiota jelit dzieci urodzonych metodą cesarskiego cięcia jest mniej zróżnicowana niż u dzieci urodzonych siłami natury, ale normalizuje się w wieku 3 lat. O harmonijny rozwój mikrobioty jelit trzeba zatem prawdopodobnie dbać również po ukończeniu przez dziecko 5 lat, aby wyposażyć je we wszystko, czego będzie potrzebowało, żeby w przyszłości cieszyć się dobrym zdrowiem.

Tę naukową prawdę znajdziemy w każdym podręczniku biologii. Dziecko w brzuchu matki nie ma mikrobioty jelitowej – jego układ pokarmowy jest jeszcze sterylny. Mikrobiota zaczyna powstawać w chwili urodzenia dzięki kontaktowi z wszystkimi mikroorganizmami matki i jej otoczenia podczas porodu. Stopniowo staje się ona coraz bogatsza w „dobre” bakterie, aż wreszcie w wieku 2 lub 3 lat staje się podobna do mikrobioty dorosłych – uważali dotychczas naukowcy. Kilka zespołów badawczych wykazało niedawno, że rozwój ten może trwać dłużej. Nowe badanie przeprowadzone w Szwecji na ponad 470 dzieciach od urodzenia do wieku 5 lat potwierdza tę tezę.

Mikrobiota jelit „dorasta” w wieku 5 lat? Niezupełnie!

Naukowcy zanalizowali mikroorganizmy obecne w stolcu dzieci na różnych etapach życia (w chwili urodzenia, w wieku 4 miesięcy, 12 miesięcy, 3 miesięcy i 5 lat) i porównali je z mikroorganizmami obecnymi u ich matek i innych dorosłych. Najpierw zbadali zróżnicowanie tych próbek. Pierwsze odkrycie: bardzo niewiele dzieci (3,5%) w wieku 5 lat maiło mikrobiotę jelitową dojrzałą w takim stopniu jak u dorosłych.

Następnie zaobserwowali, jak mikroorganizmy te kolonizują jelita dzieci. Najczęściej od urodzenia do ukończenia 4 miesięcy mikrobiota jelit zawiera głównie bakterie mlekowe i bifidobakterie. W wieku od 4 miesięcy do 1 roku wraz z różnicowaniem diety następuje przewrót: wprowadza się dużo nowych mikroorganizmów. Jedne się mnożą, liczebność innych spada. W wieku od 1 roku do 3 lat następuje stabilizacja organizacji tej małej społeczności i upodobnienie jej do „dorosłej” mikrobioty jelit. Jednak niektóre mikroorganizmy, o których wiadomo, że są bardzo ważne dla dobrego stanu zdrowia, pojawiają się dopiero po upływie pierwszego roku życia, a ich rozwój trwa jeszcze po ukończeniu 3 lat. A nawet w wieku 5 lat nie osiągają jeszcze poziomu właściwego dla dorosłych.

Rozwój, o który trzeba dbać w interesie zdrowia

Autorzy badania podkreślają, że mikrobiota jelit jest bez wątpienia wrażliwa na zakłócenia występujące w okresie jej powstawania. Dziś już wiadomo, że zaburzenia równowagi mikrobioty jelit (dysbioza) u najmłodszych spowodowane na przykład przez antybiotyki mogą później odbijać się na zdrowiu w postaci zaburzeń trawienia, nadwagi, alergii^2,3,4 itp. Wiadomo również, że zdrowa dieta w okresie różnicowania przyczynia się do powstania zdrowej mikrobioty jelitowej⁵. O harmonijny rozwój mikrobioty jelit trzeba zatem bez wątpienia dbać również po ukończeniu przez dziecko 5 lat, aby wyposażyć je we wszystko, czego będzie potrzebowało, żeby w przyszłości cieszyć się dobrym zdrowiem.